حال او در یک شگفتی تاریخی، در عصر سنگین‌ترین تحریم‌های بین‌المللی علیه یک کشور که با حمله روسیه به اوکراین در اسفند ۱۴۰۰ علیه مسکو برپا شده، چنان جایگاهی در تاریخ بانکداری روسیه و دنیا پیدا کرده که رسانه‌های کشورش او را با «تزارینا» خطاب می‌کنند. لقبی که مختص ملکه‌های روسیه بوده است.
چندی پیش، نشریه پولیتیکو از زاویه نگاه آمریکایی‌ها او را «اخلالگر سال» نامید چرا که موفق شد از تاثیرهای تحریم‌های بی‌سابقه غرب که برای تخلیه خزانه کرملین طراحی شده بودند، جلوگیری کند.
جالب این که اقتصاد روسیه با رهبری بانک مرکزی‌اش، به رغم بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها، در همین مدت گوی سبقت را از آلمان ربوده و تابستان امسال جایگاه خود را به عنوان پنجمین اقتصاد برتر جهان بر اساس شاخص «تولید ناخالص ملی» و «قدرت خرید مردم» تثبیت کرد.
خانم نابیولینا هفته گذشته در اولین مصاحبه خود از زمان آغاز جنگ اوکراین، گفت‌وگویی مفصل با گروه رسانه‌ای آرب کا (RBK) درباره همه ابعاد امپراتوری مالی‌اش و نحوه مواجهه با تحریم‌های همه جانبه غربی انجام داد. این گفتگو که متن کامل آن در اینجا توسط خبرگزاری دانشجو منتشر می‌شود به مثابه کلاس درسی استثنایی به منظور مطالعه تمام اثرات تحریمی بر یک اقتصاد کلان و راه‌های بی‌اثر یا کنترل کردن آنهاست.
RBK-بخش مالی اولین جایی بود که از تحریم‌ها ضربه خورد؛ بزرگترین بانک‌های روسیه تحت تحریم‌های شدید قرار گرفتند، ذخایرشان مسدود شد، محدودیت‌های ارزی اعمال شد و ارتباط بانک‌هایمان با سوئیفت قطع شد. غیرمنتظره‌ترین و سخت‌ترین چالش برای شما چه بود؟
نابیولینا- ما از سال ۲۰۱۴ با تحریم‌ها زندگی می‌کنیم. بنابراین، همیشه خطر افزایش تحریم‌ها را در نظر داریم. ما در این زمینه کارهای زیادی انجام دادیم و با بسیاری از موسسات مالی تست شرایط تحریم را انجام داده بودیم. پس وقتی که بانک‌های بزرگمان تحت تحریم قرار گرفتند تا حد زیادی برای آن آمادگی داشتیم. قطع ارتباط با سوئیفت از سال ۲۰۱۴ یک تهدید برای اقتصاد روسیه به حساب می‌آمد، بنابراین ما سیستم پرداخت ملی خود را ایجاد کردیم. همچنین ذخایر خزانه را متنوع کردیم و سهم یوان و ذخایر طلا را افزایش دادیم. در این بین پرداخت‌های بین‌المللی بزرگترین مشکل بود و ما همچنان روی آن کار می‌کنیم. دارایی‌های فردی مسدود شده موضوعی دردناکی است، زیرا میلیون‌ها نفر که تحریم نشده بودند با این اتفاق دارایی‌شان در خارج از مرزها مسدود شد؛ ما همچنان در تلاش هستیم تا این مشکل را حل کنیم.
نرخ شناور ارز و محدودیت‌های ارزی بسیار شدیدی که بهار سال گذشته اتخاذ کردیم به ما کمک کرد. بعداً همانطور که به یاد دارید این محدودیت‌ها کم‌رنگ‌تر شد. این به ما کمک کرد تا ریسک‌های نوسان مالی را کاهش دهیم.
همانطور که به درستی اشاره کردید، بخش مالی اولین بخشی بود که از تحریم‌ها ضربه خورد و تحریم‌های زیادی وجود داشت، نه فقط آن‌هایی که شما اشاره کردید. اما به طور کلی، ما توانستیم ثبات مالی را حفظ کنیم.
RBK-فکر می‌کنید فشار تحریم‌ها به‌ویژه در بخش مالی افزایش می‌یابد؟
نابیولینا- پیش‌بینی سیاست تحریم‌ها غیرممکن است. اما ما سناریویی را بر اساس افزایش فشار تحریم‌ها محاسبه می‌کنیم و هر سال آنرا در [گزارشی به نام] «سویه‌های اصلی سیاست پولی» ارائه می‌دهیم.
قطعاً خطر خاصی در کمین است. اصلی‌ترین کاری که می‌توانیم برای مقابله با این ریسک انجام دهیم، اطمینان از ثبات اقتصاد کلان و ثبات مالی است. برای مثال، ما طیف وسیعی از اقدامات تسهیل‌کننده را به بانک‌های روسیه پیشنهاد کردیم، که حالا شروع به لغو این اقدامات کردیم. ما معتقدیم بانک‌ها باید در صورت بروز شوک‌های احتمالی مجدداً ضربه‌گیر سرمایه خود را افزایش دهند. این‌ها نه تنها شامل تحریم‌ها، بلکه شوک‌های مربوط به شرایط مالی و … می‌شود که [بانک‌ها] باید بتوانند در مقابلش ایستادگی کنند. پس پیش از هر چیز باید خطرات را درک کرده و آماده باشیم.
RBK-مجله پولیتیکو شما را به دلیل کمک به روسیه برای سازگاری با تحریم‌ها، «اخلالگر سال» نامید. آیا شما با این موافق هستید؟ و به نظر شما آیا ما بر همه چالش‌ها غلبه کرده‌ایم؟ آیا شوک جدیدی در راه است؟
نابیولینا- پاسخ دادن به بخش اول سوال برای من سخت است. من معتقدم بانک مرکزی مدت‌هاست سیاستی را با هدف حفظ ارزش درآمدها ناشی از تورم بالا دنبال می‌کند و ما به این کار ادامه خواهیم داد. [ما همچنین روی] تضمین ثبات بخش مالی کار کرده‌ایم که به مردم و کسب‌وکارها اجازه می‌دهد پس‌انداز خود را حفظ کرده و منابع مالی را برای بازسازی اقتصادی فراهم کنند. ما می‌بینیم که تجدید ساختار اقتصادی بسیار سریع اتفاق می‌افتد.
البته ممکن است با این فکر وسوسه شویم که در این سال‌ها خیلی خوب عمل کردیم و حالا به قول خودشان – آمریکایی‌ها – طوفان را پشت سر گذاشته‌ایم. اما باید برای افزایش تحریم‌ها و فشارها آماده باشیم. ما توانستیم به چالش‌های اصلی به ویژه در بخش مالی پاسخ دهیم، اما حتی در این بخش، هنوز مشکلات حل نشده از جمله در پرداخت‌های فرامرزی.
بله، زنجیره‌های [پرداخت‌های فرامرزی] برای بسیاری از کسب‌وکارها باقی مانده. با این حال، طبق بررسی‌های ما این مشکل مقداری کاهش یافته است.
اعتماد به بازار مالی به دلیل دارایی‌های بلوکه شده همچنان یک چالش است؛ بسیاری از ناشران اطلاعات به دلیل تحریم‌ها و غیره، دسترسی را بسته‌اند. تامین مالی بلندمدت برای ما چالش شده است؛ نه فقط وام‌های بلندمدت بلکه بازار سرمایه نیز به همین ترتیب است. ما باید بر کاهش اعتماد غلبه کنیم.
چالش دیگر حفظ سرعت توسعه در زمینه‌های نوآوری و فناوری است. بخش مالی ما کاملاً پیشرفته است. بسیاری از مردم اکنون این را درک می‌کنند و [سیستم ما را با سیستم] کشورهای دیگر از نظر روش‌های پرداخت و … مقایسه می‌کنند. برای ادامه این مسیر توسعه، نیاز به توسعه نوآوری داریم. علاوه بر این، برخی راه‌حل‌ها – نه همه – به پیشرفت‌های [فناورانه] خارجی تکیه داشتند که در حال حاضر، به تنهایی از پس آن‌ها بر می‌آییم. در هر حال شاهدیم که چگونه این امر بر در دسترس بودن متخصصان آی تی، برنامه نویسان و سایر کارشناسان در همه زمینه‌ها تأثیر می‌گذارد.
پس با مسائل خاصی مواجه خواهیم بود و نمی‌توان گفت همه چالش‌ها را حل کرده‌ایم. با این حال، من دیدگاه نسبتا مثبتی در مورد توسعه بخش مالی و ثبات آن دارم. من معتقدم که از نظر فن‌آوری، نوآورانه باقی خواهد ماند و می‌تواند نیازهای افراد و مشاغل را برآورده کند.
RBK-امسال در اواسط تابستان، بانک مرکزی شروع به افزایش نرخ بهره کرد. با نگاهی به گذشته، آیا معتقدید این اقدام باید زودتر اجرا می‌شد؟
نابیولینا- فشار تورمی در نیمه دوم سال افزایش یافت. در حال حاضر، نرخ رشد قیمت واقعاً بسیار بسیار بالاتر از هدف تورمی ماست. بله، با نگاهی به گذشته، می‌بینیم که باید نرخ را زودتر افزایش می‌دادیم.
RBK-چه زمانی؟
نابیولینا- مثلاً در بهار.
RBK_شما گفته‌اید تا زمانی که بانک روسیه روند نسبتاً ثابتی را به سمت رشد کندتر قیمت‌ها و کاهش انتظارات تورمی مشاهده نکند، نرخ بهره بالا باقی خواهد ماند. روی چه پارامترهایی تکیه خواهید کرد؟ آیا کاهش نرخ تورم در یک دوره دو تا سه ماهه برای تصمیم گیری در مورد تعدیل سیاست‌های پولی کافی است؟
نابیولینا- در واقع باید مطمئن شویم که تورم در حال کاهش است و این‌ها عوامل یکباره نیستند که بر نرخ رشد قیمت‌ها در یک ماه خاص تأثیر می‌گذارند. به همین دلیل است که ما طیف گسترده‌ای از شاخص‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنیم، نه تنها شاخص رشد عمومی قیمت‌ها.
[همچنین، ما به] نرخ رشد قیمت کالاها و خدماتی که کمتر به نرخ مبادله روبل وابسته هستند نگاه می‌کنیم. باید مطمئن شویم که کاهش عوامل رشد قیمت پایدار [و نه یکباره] به خودی خود یک روند ثابت دارند.
این حداقل دو یا سه ماه طول می‌کشد. به طیف گسترده‌ای از شاخص‌ها بستگی دارد که تورم پایدار را مشخص می‌کند و البته انتظارات تورمی بسیار مهم است؛ این میزان همچنان بالاست و طبق نظرسنجی‌های اخیر بیشتر هم شده است. هر چه انتظارات تورمی بالاتر باشد، کاهش تورم دشوارتر می‌شود. پس ما همه این عوامل را در نظر خواهیم داشت.
RBK-درست زمانی که تورم شروع به کند شدن کرد و انتظارات تورمی در شرف کاهش بود، با افزایش قیمت تخم مرغ همه چیز به هم ریخت.
نابیولینا- این هم یکی از پارامترهاست. وقتی نرخ رشد قیمت‌ها بالا باشد، دائماً اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ می‌دهد. به یاد دارم در سال ۲۰۲۱ قیمت‌ها به طور ناگهانی روی این محصول و آن محصول افزایش پیدا می‌کرد، ممکن است وسوسه شویم که تورم بالا را با یک محصول خاص مرتبط کنیم، اما متاسفانه دلایل کلی وجود دارند. بطورکلی این زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا از عرضه بیشتر شود.
RBK-عواملی که تورم را تقویت می‌کنند – مانند تقاضای بالا، محرک‌های مالی و بیکاری- چقدر دوام خواهند داشت؟
نابیولینا- برخی از این عوامل طولانی مدت هستند. در واقع تقاضای مصرف کننده‌ها بالاست، اما مستقیماً تحت تأثیر سیاست پولی ما و نرخ بهره قرار می‌گیرد. بین تصمیمات ما و اجرای آن‌ها در اقتصاد فاصله زمانی مشخصی وجود دارد. این یک زنجیره طولانی است و پس از افزایش نرخ بهره بین بانکی، نرخ بازار سپرده‌ها و وام‌ها افزایش پیدا می‌کند. این مهم بر تعداد سپرده‌ها و وام‌های بانکی تأثیر می‌گذارد- این که آیا آن‌ها پول خرج می‌کنند، پس‌انداز می‌کنند و غیره- تازه پس از همه این‌ها بر قیمت‌ها تأثیر می‌گذارد. بر اساس برآوردهای ما، پاسخ بازار سه تا شش فصل تاخیر دارد.
RBK-هنوز این زمان سپری نشده است؟
نابیولینا- برخی از راه حل‌ها ممکن است سریعتر اجرا شود. این به عوامل دیگری نیز بستگی دارد مثل انتظارات تورمی، پویایی نرخ ارز و بسیاری موارد دیگر؛ بنابراین در مجموع تصمیمات مربوط به نرخ بهره را مؤثر فرض کرده و شاهد تأثیرگذاری آن‌ها هستیم. ارزیابی خواهیم کرد که چگونه اثرات تصمیمات قبلی در اقتصاد اجرا می‌شود.
RBK-در ماه سپتامبر (شهریور و مهر) گفتید که نرخ بهره بالا در روسیه برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت. به نظر می‌رسد این امر تنها به تقاضای وام‌های بانکی دامن زده است. فکر می‌کنید چنین سیگنال روشنی به یک معنا علیه بانک مرکزی عمل کرده است؟
نابیولینا- نه، فکر نمی‌کنم. البته ممکن است عواقب خاصی داشته باشد، اما اگر تورم روند صعودی خود را ادامه می‌داد و ما نرخ بهره را آهسته افزایش می‌دادیم، واقعاً اتفاق جدی رخ می‌داد. آن وقت مردم احساس می‌کردند تورم قرار نیست کند شود. ما سعی کردیم قاطعانه عمل کنیم. فقط برای یادآوری؛ در مدت شش ماه، نرخ سود را از ۷.۵ درصد به ۱۶ درصد افزایش دادیم؛ و هر بار ارزیابی می‌کنیم که آیا سیاست پولی به اندازه کافی هست تا بتوانیم سال آینده به هدف تورمی حدود ۴ درصدی خود دست یابیم.
وقتی صحبت از وام‌های بانکی به میان می‌آید، تأثیرات آن در حال حاضر مشهود است. برای مثال، تقاضا برای وام‌های مسکن مبتنی بر بازار در حال کاهش است. البته، تقاضای معینی در حال افزایش است. به عنوان مثال، تقاضا برای وام مسکن یارانه‌ای: مردم سعی می‌کنند به سرعت برای چنین وام‌هایی اقدام کنند، زیرا زمانی که نرخ‌های بهره افزایش می‌یابد، تفاوت بین وام مسکن با نرخ استاندارد و وام مسکن با نرخ ثابت آن را جذاب‌تر می‌کند. اما این در واقع بیشتر به مقیاس یارانه‌های دولتی مربوط می‌شود تا به سیاست‌های پولی.
RBK- بانک مرکزی روسیه همچنان فروشنده ارز خارجی است، اما آیا خریدار هم خواهد بود؟
نابیولینا- اینکه آیا ما یک فروشنده ارز خواهیم بود یا یک خریدار تا حد زیادی به قیمت نفت بستگی دارد. اگر قیمت نفت در سطح فعلی باقی بماند، فروشنده ارز خواهیم بود. اگر قیمت نفت به ۸۸ تا ۹۰ دلار در هر بشکه نفت برنت برسد، می‌توانیم به خرید ارز روی بیاوریم. در دی ماه ارز می‌فروشیم. به زودی عملیاتی را که در ژانویه اتفاق خواهد افتاد، اعلام خواهیم کرد.
RBK-تمدید فرمان ریاست جمهوری مبنی بر بازگرداندن درآمدهای ارزی که در آوریل ۲۰۲۴ منقضی می‌شود را ضروری می‌دانید؟ شما همیشه گفته‌اید که چنین اقداماتی باید موقتی باشد.
نابیولینا- هنوز هم معتقدم این باید یک اقدام موقت باشد. ما در واقع می‌بینیم که مقدار ارز خارجی فروخته شده توسط صادرکنندگان افزایش یافته است. تا ماه نوامبر، فروش ارز توسط صادرکنندگان نزدیک به ۱۰۰ درصد درآمدشان بوده است. اما چندین عامل وجود دارد [که باید آن‌ها را در نظر بگیریم]. اول از همه، این ارز عمدتاً توسط صادرکنندگان فروخته می‌شود و این ناشی از قیمت بالای نفت است که در ماه‌های گذشته شاهد آن بودیم.
در رسیدن درآمدهای ارزی و تبدیل ارزی آن البته تاخیر نیز وجود دارد. بیشتر به دلیل قیمت بالای نفت، ارز فروخته شد. [همچنین] عوامل یکباره مربوط به تبدیل ارز خارجی برای پرداخت سود سهام وجود داشت. به علاوه، شاهد بودیم که برخی از صادرکنندگان به دلیل نرخ بهره بالای وام‌های روبلی – که نتیجه سیاست پولی ما نیز هست – شروع به گرفتن وام‌های ارزی کردند و سپس برای پرداخت هزینه‌های خود به روبل، ارز را به فروش رساندند. البته فرمان ریاست جمهوری نیز نقش داشت، اما احتمالاً اکنون نمی‌توان تأثیر هر یک از عوامل خاص را جداگانه بررسی کرد.
به این دلیل معتقدیم که این فرمان باید موقتی باشد، چون با گذشت زمان، شرکت‌ها به سمت دور زدن تعهدات ارزی حرکت می‌کنند. به علاوه، چنین محدودیت‌هایی انجام پرداخت‌های بین‌المللی، از جمله پرداخت‌های وارداتی – مانند واردات تجهیزات لازم و… را دشوار می‌کند. پس معتقدیم که [فرمان] باید موقت باشد. به زودی این موضوع را با دولت در میان خواهیم گذاشت.
RBK-آیا میزان درآمد ارزی همچنان عاملی تعیین کننده برای ارزش روبل است؟
نابیولینا- من چنین اعتقادی ندارم. عوامل اساسی و تعیین کننده‌ای که بر نرخ ارز تأثیر می‌گذارد عبارتند از وضعیت تراز پرداخت، صادرات و تقاضا برای واردات بر حسب روبل. این تقاضا به دلیل در دسترس بودن و رشد سریع وام‌های روبلی در کنار موارد دیگر، تقویت شده است؛ بنابراین در حال حاضر سیاست پولی به وضوح بر تثبیت نرخ ارز تأثیر می‌گذارد.
RBK-پس اسفندماه که حکم آقای پوتین منقضی شود، شاهد تغییر فاحشی در وضعیت بازار ارز نخواهیم بود؟
نابیولینا- انتظار نداریم این اتفاق بیفتد.
RBK-شما به چالش‌های کسب‌وکارها اشاره کردید که ممکن است به دلیل این فرمان پیش بیاید. چیزی به نام «گردش روبل» وجود دارد یعنی صادرکنندگانی که طبق شرایط قرارداد خود درآمدی به روبل دریافت می‌کنند باید آن را به ارز خارجی تبدیل کنند، آنرا به داخل برگردانند و باز آن را تبدیل کنند. آیا متوجه خطرات چنین تبدیل مضاعفی هستید؟
نابیولینا- مشکل خاصی که در رابطه با این واقعیت وجود دارد همین است که بسیاری از شرکت‌ها به دریافت درآمد صادرات به روبل روی آوردند. اگرچه به طور کلی، این یک [روند] مثبت است. وقتی مجبور می‌شوند بخشی از درآمد خود را به ارز تبدیل کنند تا بعداً بفروشند، این امر باعث افزایش گردش مالی بازار ارز می‌شود در عوض برای شرکت‌ها صرفاً مستلزم کارمزد اضافی برای تبدیل ارز است که تاثیر زیادی بر نرخ ارز ندارد.
RBK-ولی تاثیرش بر تجارت بیشتر است.
نابیولینا- در تجارت، بله. از نظر افزایش هزینه‌ها.
RBK-در این زمینه اصلاحاتی در مصوبه مزبور صورت خواهد گرفت؟
نابیولینا-این را دولت تعیین خواهد کرد.
RBK-امسال انتظار داریم که سود خالص بی‌سابقه‌ای برای بخش بانکی داشته باشیم. این تا حدودی نتیجه تغییر ارزش پول بوده، اما این یک عامل یکباره بود؛ آیا دلایل اساسی برای این سود وجود دارد؟
نابیولینا- بسیاری از زمینه‌های رشد سود، اساسی هستند. اگرچه عوامل یکباره خاصی مانند تجدید ارزیابی ارز نیز وجود داشت. طی ۱۱ ماه، بانک‌ها ۳.۲ تریلیون روبل – از جمله حدود ۵۰۰ میلیارد روبل بواسطه تجدید ارزیابی ارز- سود کسب کردند. به شما یادآوری می‌کنم که سال گذشته، آن‌ها فقط یک تریلیون روبل در نتیجه تجدید ارزیابی ارز از دست داده بودند. البته عوامل اساسی مهم‌تر بوده است.
یکی از آن‌ها که برای بسیاری از مردم هم تعجب آور بود، این بود که چقدر سریع اقتصادمان با تحریم‌ها سازگار شد و چقدر سریع رشد کرد. این به معنای تجارت بهتر برای بانک‌هاست. خودتان به ارقام نگاه کنید: از ابتدای دسامبر، وام‌دهی شرکتی ۲۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت، وام‌های مسکن رشد ۳۵ درصد و وام‌های مصرفی رشد ۱۶ درصد داشتند. درآمد کمیسیون بانک‌ها ۳۸ درصد افزایش یافت. همه این‌ها توسعه اقتصاد و تجارت را نشان می‌دهد.
اما وقتی سود سیستم بانکی را تخمین می‌زنیم، در نظر گرفتن کل سود این دو سال بسیار مهم است. سال گذشته، سود بانکی تنها ۲۰۰ میلیارد روبل بود. چرا این اتفاق افتاد؟ چون بانک‌ها به شیوه‌ای محافظه‌کارانه عمل کردند و حق هم داشتند. آن‌ها ذخایری داشتند و انتظارشان این بود که برخی از وام‌هایی که می‌دادند دیگر خدمات رسانی نشود، چون بسیاری از مشاغل ممکن بود دچار مشکل مالی شوند. اما از آنجایی که اقتصاد رو به رشد بوده و وام‌ها در حال بازپرداخت هستند، بانک‌ها وام گیرندگان را دیگر محرم می‌دانند.
وقتی سود دو ساله را در نظر می‌گیریم میانگین سود احتمالاً ۱.۷ الی ۱.۸ تریلیون روبل خواهد بود که این حدود یک چهارم کمتر از سال عادی ۲۰۲۱ – آخرین سال مالی قبل تحریم ها- است.
سود در سال آینده مثبت خواهد ماند حتی بدون در نظر گرفتن عوامل یکباره. این به بانک‌ها اجازه می‌دهد تا سرمایه خود را افزایش دهند. بانک‌های ما به منابع خارجی دسترسی ندارند، بنابراین سود منبع اصلی سرمایه‌شان است. سرمایه برای اعطای وام به بخش‌های اقتصادی ضروری است. بدون آن، افزایش [تعداد] وام‌ها غیرممکن است؛ بنابراین بانک‌ها سودآور خواهند ماند و به اعطای وام ادامه خواهند داد.
RBK-حتی با نرخ بهره فعلی؟
نابیولینا- بله، حتی با نرخ فعلی. ما شاهد بودیم که وام‌دهی در نتیجه نرخ‌های بالای بهره، اندکی کند شد. اولین نشانه‌های این امر در وام دهی شرکتی ظاهر شد. با این حال، به دلیل انتظارات تورمی بالا، مردم و کسب و کارها وام بیشتری گرفتند، زیرا گمان می‌بردند تورم همچنان بالا خواهد بود. پس انتظارات تورمی برای ما بسیار مهم است و آن را رصد می‌کنیم. ما انتظار داریم که در سال آینده، رشد وام‌ها به اندازه امسال نباشد، اما مثبت باقی می‌ماند. به طور کلی، رشدی حدود ۵ الی ۱۰ درصدی خواهد داشت.
