به گزارش پایروس به نقل از اکوایران، در یک دهه اخیر شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران به طور متوسط سالانه ۵.۶ درصد کاهش یافته و روند نزولی را تجربه کرده است. با این حساب، بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی مشاهده می‌شود در میان بخش‌های اصلی اقتصاد، بهره‌وری نیروی کار در بخش «حمل و نقل و انبارداری» در سال ۱۴۰۰ با رشد ۶.۸۲ درصدی، به نقطه اوج خود طی بازه ۱۰ ساله رسیده است.

اهمیت بررسی بهره‌وری نیروی کار

بهره‌وری در ادبیات اقتصادی عبارت است از «مقایسه میزان تولید بدست آمده با منابع به‌کار گرفته شده برای آن، در واحد زمان». به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت بهره‌وری نیروی کار، میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) ایجاد شده توسط یک ساعت کارِ نیروهای شاغل در فرآیند تولید را نشان می‌دهد.

کارشناسان معتقدند در صورتی که بکارگیری موثر از نیروی کار صورت بگیرد، سبب کاهش هزینه تولید و به دنبال آن کاهش قیمت تمام شده تولید کالا می‌شود و موجب افزایش میزان سودآوری در واحدهای تولیدی – صنعتی می‌شود که این گزاره در نهایت افزایش رفاه در جامعه را در پی دارد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته رشد اقتصادی در بسیاری از کشورها تابع رشد بهره‌وری عوامل تولید بویژه نیروی انسانی است، زیرا هزینه نیروی کار سهم عمده‌ای در ارزش تولید دارد. همچنین می‌توان به این نکته اشاره کرد که وقتی منابع انسانی در اقتصاد یک کشور به شیوه درستی به‌کار گرفته شود، قطعا از سایر منابع و عوامل خام و طبیعی نیز با توجه به نیاز به طور صحیح استفاده خواهد شد.

بنابراین با بررسی این موضوع می‌توان تحلیلی از وضعیت روند شاخص بهره‌وری نیروی کار در سطح اقتصاد ایران ارائه داد. 

ارزیابی روند شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران

بررسی‌ها نشان می‌دهد ‌رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ مسیر پرنوسانی را رقم زده است. رشد بهره‌وری نیروی کار در سطح کل کشور طی ۱۰ سال به طور متوسط سالانه ۵.۶ درصد کاهش یافته است.

رشد بهره‌وری نیروی کار در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ به صورت متوالی رقم مثبتی را نشان می‌دهد که در مقایسه با سال‌های ۹۶ تا ۹۸ که این شاخص منفی شده بود، نشانه‌هایی از بهبود شاخص مذکور دارد.

در سال ۱۴۰۰ رشد بهره‌وری نیروی کار معادل ۳.۷ درصد ثبت شده است. به عبارتی می‌توان گفت در آن سال تولید ناخالص بدست آمده در اقتصاد ایران نسبت به نیروی کار به‌کار گرفته شده در اقتصاد نسبت به سال قبل ۳.۷ درصد بیشتر شده که به معنای افزایش بهره‌وری نیروی کار است. 

این ارزیابی همچنین نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در سال ۹۹ با ۸.۶ درصد در بالاترین سطح این بررسی قرار می‌گیرد. 

رکورد بیشترین رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش نفت و گاز

تحلیل آمار و داده‌ها، روایتگر این موضوع است که بیشترین رشد بهره‌وری نیروی کار به تفکیک بخش‌های اقتصادی در سال ۱۴۰۰، به بخش «نفت و گاز» با ثبت رقم ۲۰ درصد، اختصاص یافته است. رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش حمل و نقل نیز در جایگاه دوم این بررسی قرار می‌گیرد.

جزئیات این ارزیابی نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰ رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار در سه بخش اقتصادی منفی برآورد شده است؛ بطوریکه بخش‌ «معدن» با منفی ۱۲.۷ درصد، «ساختمان» با منفی ۱۱.۱ درصد و «آب، برق و گاز» با منفی ۴.۱ درصد، به ترتیب کمترین رشد بهره‌وری نیروی کار را در سال مذکور نشان می‌دهند.

سقوط ساختمان و اوج‌گیری حمل و نقل

با نگاهی به آمار رشد بهره‌وری نیروی کار طی ۱۰ سال در ۹ بخش اقتصادی، مشاهده می‌شود در دو بخش «ساختمان» و «حمل و نقل و انبارداری» رکوردهای جدیدی به ثبت رسیده است.

این ارزیابی نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «حمل و نقل و انبارداری» بعد از ثبت اوج و فرودهایی طی سال‌های ۹۱ تا ۹۹، نهایتا در سال ۱۴۰۰ با رشد ۶.۸۲ درصدی، به نقطه اوج خود طی این مدت بررسی رسیده است.

مطابق آمار، بررسی روند رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «ساختمان» در بازه ده‌ساله نشان از وضعیت نزولی در این بخش داشته است. در سال ۹۹، در بازه کوتاهی این شاخص بالا رفته اما در ادامه در سال ۱۴۰۰ شاخص بهره‌وری نیروی کار با رشد منفی ۱۱ درصدی نسبت به سال قبل خود مواجه شده است.

صنعت «ساخت وساز» به باور کارشناسان یکی از موتورهای کلیدی برای رشد اقتصادی شناخته می‌شود. این بخش، نیروی کار به نحوی سهم عمده‌ای در تولیدات دارد، اما به طور مزمن از رشد بهره‌وری کمتر در مقایسه با سایر بخش‌‌ها رنج می‌برد. بنابراین عوامل مختلفی نظیر انگیزه کارگری پایین، شرایط ناکافی و نامطمئن برای یادگیری کار، افزایش پیچیدگی پروژه‌های ساختمانی و آب و هوای نامناسب (تغییرات فصلی) موجب چنین رشد پایین می‌شود.

آنالیز روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در عمده بخش‌های اقتصادی ایران

واکاوی روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در عمده بخش‌های اقتصادی ایران در مدت ۱۰ سال، بیانگر این موضوع است که رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «نفت و گاز» که در سال ۱۳۹۵ (اوج برجام) با رشد ۴۰ درصدی و ثبت یک قله، در ادامه مسیر نزولی را طی کرده بود؛ با این حال با ثبت دو جهش متوالی مثبت در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ این شاخص روند صعودی گرفته است.

در ادامه، بررسی این موضوع در بخش «کشاورزی» نشان می‌دهد روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار طی بازه مذکور در مقایسه با سایر بخش‌ها تقریبا مسیر با ثباتی را پیموده و نهایتا این شاخص در سال ۱۴۰۰ رشدی معادل ۳.۴۸ درصد داشته است. 

به اعتقاد کارشناسان، بهره‌وری لازم نیروی کار در بخش کشاورزی ایران طی این سال‌ها رخ نداده است که این موضوع بر مسائلی چون ساختار سنی، فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در بخش آموزش نیروی کار و نهایتا ترویج و تحقیقات مورد نیاز بخش کشاورزی دلالت دارد.

ارزیابی روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «صنعت» طی ۱۰ سال حاکی از وجود نوسانات عمده در این بخش بوده که در سال ۱۳۹۹ این شاخص به بالاترین سطح طی مدت مذکور رسیده و در سال ۱۴۰۰ رشد تقریبا ۳.۴ درصدی را به ثبت رسانده است.

مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش صنعت ایران تابع افزایش مهارت و تحصیلات نیروی کار، توجه سیاستگذاران به دستمزد کارگران و همچنین خصوصی‌سازی بخش صنعت است.

در یک دهه اخیر روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «معدن» هم با اوج و فرودهایی همراه بوده که بیشترین رشد در سال ۱۳۹۴ برآورد شده است. در ادامه این شاخص روند نزولی داشته است؛ بطوریکه در سال ۱۴۰۰ رشد رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «معدن» با کاهش ۱۲ درصدی کمترین رشد را در میان سایر بخش‌های اقتصادی رقم زده است.