مسیر دسترسی به آرامگاه عطار
برای دسترسی به آرامگاه عطار باید از مسیر آرامگاه خیام گذر کرد. فاصله شهر تا آرامگاه خیام پنج کیلومتر است. از آرامگاه خیام که به طرف غرب نیشابور حرکت می‌کنیم، پس از طی مسافت ۱٫۵ کیلومتر به آرامگاه عطار می‌رسیم؛ بنابراین آرامگاه عطار به شهر نیشابور نزدیک‌تر است و چون باید از راه آرامگاه خیام به آن رسید، اندکی دورتر می‌شود.
درباره عطار نیشابوری
عطار از شعرا و نویسندگان قرن ششم هجری قمری است. نام اصلی او «فریدالدین ابوحامد» بوده است و اطلاع دقیقی از سال تولد او در دست نیست؛ اما منابع مختلف تاریخ ولادتش را از سال ۵۱۳ هجری قمری تا ۵۳۷ هجری قمری دانسته‌اند. عطار در روستای «کدکن» که یکی از توابع نیشابور بود، به دنیا آمد و از دوران کودکی او جزئیات خاصی در دست نیست. پدر عطار به شغل عطاری (دارو فروشی) مشغول بوده و فریدالدین نیز پس از مرگ پدرش به همین شغل روی آورد. عطار علاوه بر دارو فروشی، به کار طبابت هم مشغول بود.
طریقه ورود عطار به عرفان
آنچه مسلم است، عطار در اواسط عمر خود دچار تحولی روحی شد و به عرفان روی آورد. درباره چگونگی این انقلاب روحی داستان‌هایی وجود دارد که درستی آن‌ها از نظر تاریخی معلوم نیست؛ ولی معروف‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
روزی عطار در دکان خود مشغول به معامله بود که درویشی به آنجا رسید و چند بار با گفتن جمله «چیزی برای خدا بدهید» از عطار کمک خواست؛ ولی او به درویش چیزی نداد.
درویش به او گفت: «ای خواجه تو چگونه می‌خواهی از دنیا بروی؟»
عطار گفت: «همان‌گونه که تو از دنیا می‌روی.»
درویش گفت: «تو مانند من می‌توانی بمیری؟»
عطار گفت: «بله.»
درویش کاسه چوبی خود را زیر سر نهاد و با گفتن کلمه «الله»، از دنیا رفت.
عطار چون این را دید، شدیدا منقلب شد و از دکان خارج شد و راه زندگی خود را برای همیشه تغییر داد. او بعد از مشاهده حال درویش دست از کسب و کار کشید و به خدمت عارف «رکن‌الدین» رفت که در آن زمان عارف معروفی بود و به دست او توبه کرد و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد و چند سال در خدمت این عارف بود. عطار سپس قسمتی از عمر خود را به رسم سالکان طریقت در سفر گذراند و از مکه تا ماورالنهر سفر کرد و در این سفرها بسیاری از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت کرد.
درباره نحوه مرگ عطار نیز روایت‌های مختلفی وجود دارد. بعضی می‌گویند که او در حمله مغولان به شهر نیشابور به دست یک سرباز مغول کشته شد و زمان مرگ او احتمالا بین سال‌های ۶۲۷ یا ۶۳۲ هجری قمری بوده است. آنچه که مسلم است، در زمان حمله مغولان به ایران عرفا بر خلاف بسیاری از مردم که از شرایط موجود می‌گریختند، گاهی یک‌تنه در برابر مغولان می‌ایستادند و بر این اعتقاد بودند که ما از نعمت این خاک بهره‌مند شدیم در محنتش نیز ایستادگی خواهیم کرد. از این رو عطار نیز همچون بسیاری از عرفا جان خود را اینگونه از دست داد.
کتاب «منطق‌الطیر»، مشهورترین اثر عطار است که این شاعر در آن هفت منزل یا وادی‌ای را که در راه رسیدن به عرفان یا شناخت رازهای هستی باید طی شود، به زبانی منظوم بیان می‌کند.
تاریخچه آرامگاه عطار
آرامگاه عطار نیشابوری بنایی است تاریخی که در دوره تیموری توسط «امیر علی‌شیر نوایی» روی قبر عطار ساخته شد. این بنا در دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ نیز مرمتی مختصر روی بنا صورت گرفت. این آرامگاه اکنون از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود.
آرامگاه عطار ابتدا بنایی مختصر و محقر بود و در اواخر دوران تیموریان، رو به ویرانی گذاشته بود تا اینکه امیر علی‌شیر نوایی، وزیر نیکوکار «سلطان حسین بایقرا» در سده نهم هجری قمری عمارتی دلگشا بر آرامگاه عطار بنا کرد. در اواخر دوران محمدعلی شاه قاجار، «نیرالدوله»، والی خراسان که عازم مشهد بود، دستور داد بقعه‌ای بر مزار عطار بنا کنند؛ ولی این دستور به دلیل نابسامانی اوضاع و بازگشت نیرالدوله به تهران ناتمام ماند و ظاهرا همان بنای قبلی بر آرامگاه عطار باقی ماند.
بقعه آرامگاه عطار آجری و ساده و فرسوده بود تا اینکه در سال ۱۳۱۴ انجمن آثار ملی در روند بازسازی اقدام به کاشی‌کاری و مرمت تزئینات آرامگاه کرد و محوطه‌ای زیبا در کنار بقعه سامان داد تا این فضای سبز بتواند حال‌وهوایی در شأن او و کمال‌المک، نقاش مشهور ایرانی بیافریند. آرامگاه کمال‌المک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده است، در فاصله کمی از این بنا در همین محوطه قرار دارد. طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری، نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان دارد.
معماری آرامگاه عطار
بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع، گنبدی کاشی‌کاری‌شده و چهار در ورودی است. در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی‌کاری‌شده تعبیه شده است و در وسط بقعه، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع سه متر وجود دارد. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز، زرد، لاجوردی و سفید است.
بر بدنه خارجی بنای آرامگاه چهار ایوان ورودی ایجاد شده است. سنگ مزار عطار از نوع افراشته سیاه‌رنگ محسوب می‌شود که روی آن اشعاری به خط ثلث نوشته شده است. رویه دیوارها در داخل گچ‌اندود است و چند بیت شعر، قسمت زیرین و گچی گنبد را زینت داده‌اند.
