در این مقاله به معرفی و بررسی بهترین فیلم‌های سینمای روسیه می پردازیم. چنانچه علاقه مند به سینمای روسیه هستید در این مقاله آثاری از فیلم‌های دوران شوروی تا فیلم‌های معاصر را می بینید که می تواند شما را وادار به فکر کردن کند.
سینمای روسیه، همانند کشور همسایه‌اش چین، سینمایی تحت فشار، سانسور و نظارت مستقیمی روی آثار هنری است. آثاری که در سایه همین سانسورها به قدری غنی و عمیق خلق شده اند که جز در همین شرایط نمی توان انتظار داشت که ساخته شوند. به طوری که در هیچ کشور آزادی شاهد چنین آثار ژرف و استعاری نیستیم.
تارکوفسکی و سینمایش نمونه‌ی بارزی از این مدعاست. کسی که تحت فشارهای سانسور شوروی توانست آثاری خلق کند که هنوز هم جای بحث بسیاری دارند. سینمای روسیه شامل چندین بخش است که تقسیم‌بندی‌هایش همگی برگرفته از اتفاقات سیاسی هستند. ۱. سینمای امپراطوری روسیه که با ورود برادران لومیر در سال ۱۸۹۶ شروع می‌شود و تا قبل از انقلاب ۱۹۱۷ ادامه می‌یابد. ۲. سینمای اولیه اتحادیه جماهیر شوروی (۱۹۱۷- ۱۹۵۳) ۳. سینمای دوره دوم اتحادیه جماهیر شوروی (۱۹۵۳- ۱۹۹۰) ۴. سینمای دوران معاصر روسیه که از دهه ۱۹۹۰ به بعد آغاز شده است. در این مقاله به معرفی بهترین فیلم‌های روسی در دوره‌های مختلف می پردازیم.
- فیلم Faust
- کارگردان: الکساندر سوکوروف
- بازیگران: هانا شیگولا
- سال انتشار:۲۰۱۱
- میانگین امتیازات Faust در IMDB: ۶٫۵
این فیلم تفسیری آزادانه از افسانه فاوست گوته است که در اولین نمایش خود برنده جایزه شیر طلای شصت‌وهشتمین جشنواره فیلم ونیز شد. الکساندر سوکوروف یکی از مهم‌ترین کارگردانان معاصر روسی است. کسی که بعد از ملاقات با آندری تارکوفسکی جهان تازه‌ای به رویش باز می‌شود و مسیر پرتلاطم فیلمسازی را انتخاب می‌کند. سووکوروف تاثیر بسیار زیادی از سینمای تارکوفسکی گرفته است و سعی دارد تا همانند فیلم‌های معناگرای این کارگردان بزرگ، روایت‌های خود را پیش ببرد. در ابتدا فیلم‌های سوکوروف همانند بیشتر کارگردانان روسی منتقد حکومت توقیف می‌شدند و او مجبور بود که به‌طور زیرزمینی مستند بسازد. با اینحال پوتین از ساخت این فیلم استقبال می‌کند و آن را اثری برای ورود هنر اروپا به هنر روسیه در نظر می‌گیرد.
این فیلم آخرین قسمت از یک چندگانه است که در آن سوکوروف اثرات مخرب قدرت را بررسی می‌کند. قسمت‌های قبلی سه درام بیوگرافیک درباره‌ی هیتلر، لنین و امپراطور هیروهیتو هستند. در این فیلم دکتر فاوست همانند شخصیت‌های تارکوفسکی سرگشته است. پولی ندارد، نمی‌تواند غذا و جوهر بخرد و معنای زندگی را نیز از یاد برده است. در نهایت او برای رسیدن به آنچه که می‌خواهد، روحش را به شیطان می‌فروشد، اتفاقی که همیشه در حال تکرار شدن است.
- فیلم آفتاب سوخته
- فیلم Burnt by the Sun
- کارگردان: نیکیتا میخالکوف
- بازیگران: اولگ منشیکف
- سال انتشار: ۱۹۹۴
- میانگین امتیازات Burnt by the Sun در IMDB: ۷٫۸
در دهه ۳۰ میلادی سایه‌های سرکوب استالین بر سر یک افسر ارشد انقلابی می‌افتد.
نیکیتا میخالکوف یکی دیگر از کارگردانان معاصر روسیه و از موافقان پوتین است که مراسم اسکار را تحریم کرد. او که کار خود را با ساخت فیلم کوتاه آغاز کرد با ساخت فیلم چشمان تیره و نزدیک بهشت توانست توجهات بین‌المللی را به خود جلب کند. اما موفقیت بزرگ او آفتاب سوخته بود. فیلمی که جایزه بزرگ کن را به خود اختصاص داد و برنده‌ی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان شد. این فیلم در روسیه در ابتدا نظرات منتقدان را به خود جلب نکرد اما بعد از گذشت مدت زمانی تبدیل به اثری محبوب شد و برای مدتی نیز توانست در صدر فروش باقی بماند. این فیلم در ایالات متحده نیز نقدهای خوبی را از سمت منتقدان به‌دست آورد.
آفتاب سوخته داستان یک افسر ارشد ارتش سرخ و خانواده‌اش را در جریان پاکسازی بزرگ اواخر دهه ۳۰ در اتحاد جماهیر شوروری استالینی به‌تصویر می‌کشد. در طول دهه ۳۰، استالین یک کمپین ترور سیاسی راه‌اندازی کرده بود که اکنون به‌عنوان پاکسازی بزرگ شناخته می‌شود. در این مدت مردم بدون هیچ محاکمه‌ای به‌عنوان خائن اعدام می‌شدند. در آن زمان مردم نمی‌توانستند به یکدیگر اعتماد کنند، چراکه ممکن بود هر کسی یک جاسوس باشد. نیکیتا میخالکوف در ساخت این فیلم اظهار داشت که اعتقادش این بوده که بلشویسم برای روسیه خوشبختی نیاورده است.
- فیلم دیده بان شب
- فیلم Night Watch
- کارگردان:تیمور بکمامبتوف
- بازیگران: کنستانتین خابنسکی
- سال انتشار:۲۰۰۴
- میانگین امتیازات Night Watch در IMDB: ۶٫۴
داستان فیلم در مسکوی امروزی اتفاق می‌افتد. جائی که نیروهای حافظ آتش‌بس میان نیروهای خیر و شر متوجه می‌شوند که این آتش‌بس در حالت ناپایداری قرار دارد.
دیده‌بان شب یک تریلر فانتزی است که براساس رمانی بنام نگهبان شب و نوشته‌ی سرگئی لوکیاننکو ساخته شده است. این فیلم روایتی درباره‌ی یکی از کهن‌الگوهای همیشگی جهان یعنی خیر و شر است. داستانی درباره‌ی تاریکی، جادوگران و خون‌آشام‌ها. فیلم در روسیه‌ی امروزی اتفاق می‌افتد زمانی‌که نیروهای تاریکی و روشنایی دوباره با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند. این فیلم به‌عنوان نماینده‌ی روسیه در هفتادوهفتمین دوره جوایز اسکار حضور داشت و توانست خود را به‌عنوان یک اثر روسی پرمخاطب در ایالات متحده مطرح کند. گروه تولید برای ساخت این فیلم شرایط بسیار دشواری را متحمل شد. اول اینکه تهیه‌کنندگان نمی‌توانستند بازیگران دلخواه‌ی کارگردان را پیدا کنند، چرا که تیمور بکمامبتوف بر این باور بود که موفقیت دیده‌بان شب ارتباط مستقیمی با توانایی بازیگران دارد. آن‌ها برای انتخاب بازیگر نقش آنتون و گسر از صدها نفر تست گرفتند، چرا که بدنبال بازیگری بودند که هم خوشتیپ باشد، هم ساده‌لوح باشد و از همه مهم‌تر اینکه برق چشم‌هایش نشان دهد که او وجدان دارد!
چالش بعدی آن‌ها بودجه‌ی فیلم بود. چرا که برای یک فیلم فانتزی مجبور بودند هزینه‌ی بسیاری را متحمل شوند. در نهایت دیده‌بان شب با همه‌ی مشکلاتش ساخته شد. فیلمی که اولین اثر ماورالطبیعه‌ی روسی با بودجه‌ی کلان نام گرفت. دیده‌بان شب فروش بسیار فوق‌العاده‌ای را تجربه کرد و به یکی از بمب‌های باکس‌آفیس پس از فروپاشی شوروی تبدیل شد.
- فیلم عروج
- فیلم The Ascent
- کارگردان: لاریسیا شپیتکو
- بازیگران: آناتولی سولونیتسین
- سال انتشار: ۱۹۷۷
- میانگین امتیازات The Ascent در IMDB: ۸٫۲
عروج درامی جنگی است که براساس رمان سوتنیکوف نوشته‌ی واسیل بیکاتو ساخته شده است. این فیلم که برنده‌ی خرس طلایی جشنواره برلین بود، آخرین اثر لاریسیا شپیتکو است که قبل از مرگ ساخته است. هنگام نگارش فیلمنامه‌ی این اثر لاریسیا شپیتکو همه‌ی دغدغه‌ی خود را روی این موضوع قرار داده بود که محتوای فلسفی عمیق داستان از بین نرود. درحالی‌که اثر ادبی بیکاتو پر از جزئیات حسی مانند سرما، یخ، قحطی و خطر بود شپیتکو نمی‌خواست که این حس‌ها و فضاسازی‌ها هنگام اقتباس رنگ ببازند. عروج فیلمی درباره‌ی جنگ جهانی دوم است، اثری ویرانگر، سرد و تاریک درباره یکی از بزرگ‌ترین و تلخ‌ترین اتفاقات تاریخ بشر.
قبل از اینکه داستان فیلم شما را تحت تاثیر خود قرار دهد، این فضای آن است که تماشاگر را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. فیلمساز با استفاده از نمایش سرما و برف فرمی جذاب و عمیق خلق می‌کند تا قصه بتواند درون آن خود را به بهترین نحو جلو بکشاند. The Ascent درنهایت تبدیل به فیلمی فلسفی و عمیق می‌شود. نمایشی درباره‌ی یک سفر معنوی. فیلمساز از دل داستانی جنگی روایتی با ایده‌های معنوی و روحانی بیرون می‌کشد و تبدیل به مکاشفه‌ای عمیق در باب ذات انسانی می‌شود.
- فیلم احمق
- فیلم The Fool
- کارگردان: یوری بایکوف
- بازیگران: آرتیوم بیستروف
- سال انتشار: ۲۰۱۴
- میانگین امتیازات The Fool در IMDB: ۸
یک لوله‌کش صادق متوجه می‌شود که ساختمانی به‌خاطر موارد ایمنی در حال فروریزی است اما کسی به حرف‌هایش اهمیت نمی‌دهد.
یوری بایکوف یکی دیگر از کارگردان مطرح و معاصر سینمای روس در این فهرست است. احمق که سومین اثر این فیلمساز محسوب می‌شود اولین نمایش خود را در جشنواره بین‌المللی فیلم لورکانو تجربه کرد جائی بازیگر فیلم یعنی آرتیوم بیستروف توانست جایزه بهترین بازیگر مرد را ببرد. داستان فیلم درباره‌ی لوله‌کشی بنام دیما نیکیتین است که برای نجات جان ساکنین ساختمانی جلوی سیستم فاسد منطقه می‌ایستد. فیلم همانند آثار روسی معاصر و منتقد، فضایی سرد و بی‌روح دارد و تماشاگر را در دام احساسات تکان‌دهنده‌ای می‌اندازد.ool از دید منتقدان مخالف دولت روسیه پرتره‌ای تاریک از این کشور معاصر است، جائی که فساد جولان می‌دهد و زندگی‌های بی‌آینده‌ی طبقه‌ی پایین جامعه دچار تنش‌های شدید می‌شود.
این فیلم همانند لویاتان زویاگینتسف هر دو نشان‌دهنده‌ی فسادی هستند که ریشه در بوروکراسی و فساد دولتی دارد. علاوه‌بر فیلمنامه‌ی قابل تامل این فیلم بازی‌ها و نوع فیلم‌برداری نیز بسیار به چشم می‌آیند. این فیلم ترکیبی جذاب از تعلیق و ایده‌های اجتماعی و سیاسی است، اثری درباره‌ی ترس‌ها، ایدئولوژی‌ها و درگیری‌های ابدی میان مردم و مقامات. این فیلم پس از اینکه در یکی از شبکه‌های محلی روسیه پخش شد، مدیر شبکه را مجبور به استعفا کردند.
- فیلم Sibiriada
- کارگردان: آندری کونچالوفسکی
- بازیگران: نیکیتا میخالکوف
- سال انتشار:۱۹۷۹
- میانگین امتیازات Sibiriada در IMDB: ۷٫۹
داستان فیلم در یک روستای دور افتاده در سیبری اتفاق می‌افتد. جایی که دو خانواده مدتهاست که با یکدیگر در جنگ هستند.
آندری کونچالوفسکی یکی از کارگردانان مطرح و معاصر روسیه است که سینما را با همکاری با آندری تارکوفسکی آغاز کرد. او با فیلم سیبریایی جایزه بزرگ جشنواره کن را به خود اختصاص داد، اگرچه تا قبل از این نیز برای فیلم قطار فراری نامزد دریافت نخل طلا شده بود. سیبریایی یک درام تاریخی با ترکیبی از عناصر روایی سنت‌های مختلف است. داستان حول محور دو خانواده متخاصم به نام‌های سولومین و اوستیوزانین می‌چرخد. سولومین‌ها نسبتا ثروتمند هستند و اوستیوزانین‌ها فقیر. سولومین‌ها اربابان ثروتمندی هستند که سایر خانواده‌ها برایشان کار می‌کنند. تا زمانی هم که انقلاب بلشویکی اتفاق نیفتد چیزی جز کار سخت و مرگ زودهنگام منتظر اوستیوزانین‌ها نیست.
آن‌ها در روستایی بنام یلان زندگی می‌کنند که در نزدیکی ذخایر بزرگ نفت قرار دارد. چند نسل از آن‌ها گرفتار دوران پرتلاطمی می‌شوند و مسائل زیادی را از سر رد می‌کنند. داستان فیلم در سال ۱۹۰۴ و قبل از انقلاب روسیه آغاز می‌شود و تا دهه‌های بعد از جنگ جهانی دوم نیز ادامه می‌یابد. سیبریایی یک اثر حماسی و باشکوه است. فیلم با بازیگران فوق‌العاده‌ای همراه می‌شود و سبک بصری منحصربه‌فردی را به‌نمایش درمی‌آورد.
- فیلم جزیره
- فیلم The Island
- کارگردان: پاول لونگین
- بازیگران: ویکتور سوخوروکوف
- سال انتشار: ۲۰۰۶
- میانگین امتیازات The Islandدر IMDB: ۷٫۸
در شمال روسیه و در یک صومعه کوچک ارتدوکس، مرد راهبی زندگی می‌کند که دیگران معتقدند قدرت شفادهندگی دارد.
جزیره درامی روسی است که اولین اکران خود را در جشنواره فیلم ونیز تجربه کرد. فیلمنامه‌ی این فیلم توسط دیمیتری سوبولف نوشته شده است فیلمنامه‌ای که درواقع او به‌عنوان پایان‌نامه به دانشگاه ارائه داده است. سوبولف درباره‌ی این فیلمنامه می‌گوید که قصه‌ی این فیلم مربوط‌به دورانی بوده که او الهیات می‌خوانده است. کنجکاوی در رابطه با زهد، ارتدکس، توبه و بخشش در طول زندگی سوبولف باعث می‌شود که او به‌سمت نگارش چنین داستانی برود. پیوتر مامونوف که نقش پدر آناتولی را بازی می‌کند تنها انتخاب لونگین برای این نقش بوده است.
لونگین درباره‌ی مامونوف می‌گوید که او تقریبا نقش خودش را بازی کرده است. مامونوف به‌سختی پیشنهاد بازی در این فیلم را قبول می‌کند، درنهایت او با مشاوره با چند کشیش متوجه می‌شود که آنچه لونگین به‌نگارش درآورده، شخصیتی است که در او وجود دارد. جزیره داستان یک راهب در کلیسایی است که سرنوشت‌‌اش فیلم را به‌سمت مراقبه‌ای از توبه و رستگاری می‌کشاند. آناتولی گناهکاری که حالا تبدیل به یک قدیس شده به تجربه‌ی فوق‌العاده‌ای از شفادهندگی می‌رسد، خصلتی که دیگران در درکش عاجزاند. فیلم جزیره اثری بزرگ در سینمای روسیه است که بی‌شباهت به سینمای برگمان و تارکوفسکی نیست.
- فیلم ارواح خاموش
- فیلم Silent Souls
- کارگردان: الکسی فدورچنکو
- بازیگران: ایگور سرگیف
- سال انتشار:۲۰۱۰
- میانگین امتیازات Silent Souls در IMDB: ۶٫۶
مردی به‌همراه دوستش برای سوزاندن جسد همسر او به سفر می‌رود.
الکسی فدورچنکو یکی دیگر از کارگردانان مطرح و معاصر روس است که با ساخت فیلم «اولین روی ماه» توانست نام خود را در سطح بین‌المللی مطرح کند. ارواح خاموش که درامی جاده‌ای است در شصت‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم ونیز توانست نامزد دریافت شیر طلایی شود. این فیلم که براساس رمانی به‌همین نام ساخته شده برنده‌ی جایزه اوسلای طلایی نیز شد. فیلم نقدهای مثبتی دریافت کرد و توانست در میان مخاطبان روسی به محبوبیت برسد. ارواح خاموش داستان مردی را روایت می‌کند که برای اجرای مراسم سوگ همسرش به سفر می‌رود.
سفری که دراین‌میان پرتره‌ای از زندگی مردم مریا در روسیه را به‌تصویر می‌کشد. قوم مریا هزار سال پیش با اسلاوها ادغام شدند و زبان‌شان هم در چند قرن گذشته به فراموشی سپرده شده است. اما گویا برخی از آداب‌ورسوم باستانی‌شان در این منطقه هنوز زنده است. حال این فیلم درام خود را در بستری از این سنت‌ها شکل می‌دهد و از یکسری کهن‌الگوهای فراموش‌شده کمک می‌گیرد. ارواح خاموش روایتی ساده و مینیمالیستی دارد، اثری با ریتمی آرام که به مخاطب اجازه می‌دهد تا درباره‌ی آنچه که در قاب اتفاق می‌افتد، فکر کند.
- فیلم هیپسترها
- فیلم Hipsters
- کارگردان:والری تودورفسکی
- بازیگران: آنتون شاگین
- سال انتشار:۲۰۰۸
- میانگین امتیازات Hipsters در IMDB: ۷٫۱
داستان فیلم در دوران شوروی کمونیست اتفاق می‌افتد، زمانی‌که پیروی از فرهنگ غرب جرم بوده است.
هیپسترها، درامی موزیکال است که نگاهی به روزهای بعد از جنگ جهانی دوم می‌اندازد. داستان آن در مسکوی ۱۹۵۵ می‌گذرد، سال‌هایی که جامعه‌ی شوروی تحت ایدئولوژی یک رژیم کمونیستی زندگی می‌کرد. با اینحال در آن زمان گروه‌هایی وجود داشتند که از سیستم موجود سرپیچی می‌کردند و سبک تازه‌ای از زندگی را می‌پسندیدند. سیستم حاکم در آن زمان به افرادی که از ایدئولوژی رایج در کشور سرپیچی می‌کرد و به فرهنگ غرب چشم داشت لقب استیلیاگی را داده بود. در شوروی آن زمان اجناس غربی وارد کشور نمی‌شد و این گروه‌ها ازطریق باندهای قاچاق اقلام غربی را در کوچه‌پس‌کوچه‌ها خریداری می‌کردند تا به ایدئولوژی شوروی پشت پا بزنند.
مقامات شوروی جاز را نوعی کالای امپریالیستی و غربی می‌دانستند و این نوع موسیقی تنها در مکان‌های غیرمعلوم اجرا می‌شد. حال هیپسترها (استیلیاگی)، ازطریق نمایش خواسته‌های یک گروه موسیقی تبدیل به فیلمی راجع‌به شکاف بین نسلی می‌شود. داستان از این قرار است که ملس که تحت نظارت کمونیست‌ها فعالیت می‌کند طی اتفاقاتی وارد هیپسترها می‌شود و با آن‌ها رابطه برقرار می‌کند. موسیقی در این فیلم به معنای واقعی جلو برنده‌ی قصه و محتوای اجتماعی و سیاسی روایت است. هیپسترها موزیکالی قدرتمند است که برای مخاطب تنها جنبه‌ی سرگرمی ندارد.
- فیلم کشتی روسی
- فیلم Russian Ark
- کارگردان: الکساندر سوکوروف
- بازیگران: سرگئی دونتسوف
- سال انتشار:۲۰۰۲
- میانگین امتیازات Russian Ark در IMDB: ۷٫۲
یک اشراف فرانسوی قرن نوزدهم به کاخ زمستانی می‌رود و در آن‌جا با مرد مرموزی روبه‌رو می‌شود.
الکساندر سوکوروف، یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین فیلمسازان معاصر روسی است. او فیلم‌های مهم بسیاری در کارنامه‌ی خود دارد که از میان مهم‌ترین‌شان می‌توان به کشتی روسی اشاره کرد. این فیلم یک درام تاریخی تجربی است که توانست به نامزدی نخل طلای جشنواره کن برسد. فیلم مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و آن‌ها این اثر را نمایشی جاه‌طلبانه خطاب کردند. فیلمی که سه قرن از تاریخ روسیه را در یک برداشت ۸۷ دقیقه‌ای بدون وقفه به‌تصویر می‌کشد. سوکوروف با استفاده از دید جذاب و رویایی خود داستانی خاص را در موزه‌ای تاریخی نشان می‌دهد.
کشتی روسی یک راوی ناشناس را دنبال می‌کند که در کاخ زمستانی سن‌پترزبورگ سرگردان است و به این نتیجه می‌رسد که او در تصادفی وحشتناک مرده و روحی است که در آن‌جا می‌چرخد. او در هر اتاق با افراد واقعی و تخیلی از دوره‌های مختلف تاریخ روبه‌رو می‌شود. این فیلم که محصول مشترک کشورهای روسیه و آلمان است به‌طور کامل در موزه دولتی آرمیتاژ فیلم‌برداری شده است. این فیلم موفقیت تجاری بزرگی را به‌همراه نداشت و به‌عنوان یک فیلم هنری به نمایش درمی‌آمد. کشتی روسی هم‌اکنون به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های روسی تمام دوران شناخته می‌شود.
منبع: زومجی
