تاریخچه خانه هرندی

در دوره قاجار باغ‌های متعددی در کرمان احداث شد که باغ هرندی یکی از آن‌ها است. محمدرضاخان عدل‌السلطان که یکی از صاحب‌منصبان نظامی کرمان بود، در سال ۱۲۹۰ قمری/۱۲۵۲ خورشیدی باغ را خارج از حصار کرمان ساخت. نقشه‌ ساختمان مرکزی باغ را که موزه باستان‌شناسی کرمان و موزه‌ سازهای سنتی در آن قرار گرفته‌اند، مرتضی قلی اسفندیاری، پسر عدل السلطان، در حدود سال ۱۲۶۶ خورشیدی از فرانسه برای پدرش فرستاد. طرح ساختمان تلفیقی از نقشه‌ای فرنگی و معماری ایرانی است.

باغ در سال ۱۳۱۳ به ابوالقاسم هرندی (یزدی‌الاصل و از تجار معروف کرمان) فروخته شد. ساختمان و قسمتی از باغ در سال ۱۳۴۹، به وزارت فرهنگ و هنر جهت تبدیل به موزه اهدا شد و پس از مدتی بقیه‌ باغ را نیز وزارت فرهنگ و هنر خرید. باغ در ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ۱۱۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۸ یک سری ساز از ایرج گلسرخی خرید. استاد حسین مسعود کرمانی، از کارمندان سازمان میراث فرهنگی و آخرین سازنده تار به روش قدما، در سال ۱۳۷۸ اعلام داشت قصد دارد یک موزه‌ ساز در کرمان راه‌اندازی کند. سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان، از این پیشنهاد استقبال کرد و سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۰ با هزینه‌ای بالغ بر ۱۶۰ میلیون تومان برای تعمیرات و بازسازی اساسی صرف و رسما باغ موزه را افتتاح کرد.

ساختمان مرکزی هم در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان موزه‌ باستان‌شناسی کرمان راه‌اندازی شد. این موزه پس از افتتاح به‌دلیل مشکلاتی که داشت تعطیل و پس از رفع آن‌ها در سال ۱۳۸۳ بازگشایی شد.

بخش‌ های خانه هرندی

ساختمان مرکزی

ساختمان مرکزی با بنایی دو طبقه، تلفیقی از المان‌های معماری غیرایرانی و ایرانی را به نمایش می‌گذارد. مساحت این بنا دو هزار متر مربع است و در شمال باغ، مجاور آب‌نماها قرار دارد. ساختمان دارای سقف گنبدی با عمق کم است و جنس کف آن آجر سنتی قدیمی بوده که اکنون سرامیک شده است. روی ساختمان، در مرکز پشت بام، کلاه فرنگی وجود دارد که چندضلعی است و نور را تامین می‌کند. برخی از بخش‌های ساختمان مرکزی شامل بهارخواب، سالن استراحت (تنبلخانه)، ایوان‌های سرپوشیده و… می‌شود. خودروی آقای هرندی، یک دستگاه کرایسلر ۱۹۴۸ نیز در مجاورت این ساختمان واقع شده است.

بخش‌های جانبی

تعدادی بخش‌های جانبی در باغ احداث شده بودند، نظیر ساختمان خدمه، حمام، آشپزخانه و اصطبل. البته امروزه اثری از اصطبل و انبارها به‌جای نمانده است و از آشپزخانه به‌عنوان ساختمان اداری استفاده می‌شود.

گاوگرد

از دیگر دیدنی‌های باغ موزه هرندی، گاوگرد آن است. از گاوگرد در گذشته برای انتقال آب از عمق چاه به سطح زمین استفاده می‌شد. گاوگرد باغ هرندی در انتهای باغ و در نزدیکی استخر قرار دارد. دو مسیر آب از قنات‌های طهماسب آباد و حسن‌آباد نیز پیشتر در باغ جریان داشتند. همچنین در نزدیکی ورودی اصلی، مکانی برای سکونت خدمه در نظر گرفته شده بود که امروزه از بین رفته‌ است.

فضای سبز

در گذشته درختان میوه‌ از جمله انجیر، توت، سیب، انگور و زرشک و گلابی در باغ کاشته بودند که امروزه از آن‌ها درختان انار بازمانده‌اند. همچنین گل‌های زینتی نظیر گل رز باغ موزه هرندی را می‌آرایند.

موزه‌ های خانه هرندی

در حال حاضر طبقه‌ همکف ساختمان مرکزی به موزه‌ سازهای سنتی و طبقه‌ بالایی آن به موزه‌ باستان‌شناسی تبدیل شده است.

موزه باستان‌شناسی

از اهداف مهم موزه‌ باستان‌شناسی معرفی تمدن‌های کهن منطقه‌ جنوب شرق ایران و ارتباط آن‌ها با تمدن‌های هم‌جوار است. این موزه از دو بخش کلی دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی تشکیل می‌شود و شامل غرفه‌های متعددی است که عبارت‌اند از:

غرفه شهداد

آثار به نمایش گذاشته شده در این غرفه از کاوش‌های باستان‌شناسی مجموعه باستانی شهداد است و شامل انواع ظرف‌های سفالی، سنگی و فلزی (مفرغ) مربوط به هزاره‌های سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح می‌شود. از سایر آثار این غرفه می‌توان به گردنبندهای بسیار ظریف و ظروف سنگی شبیه به دوات اشاره کرد.

غرفه جازموریان (پیش از تاریخ)

آثار کشف شده از جازموریان شامل انواع سفال‌های خاکستری بسیار ظریف و با نقوش زیبا است. آثار این دوره به اواخر هزاره‌ سوم و اوایل هزاره‌ دوم پیش از میلاد مسیح تعلق دارد. نمونه‌‌های چشمگیر مجموعه، تبرهای مفرغی‌ هستند که از جیرفت، غرب باتلاق جازموریان و از کاوش‌های غیرمجاز به دست آمده‌اند.

غرفه جازموریان (دوره تاریخی)

آثار مهم دیگری که از منطقه‌ جازموریان به دست آمده، متعلق به دوره‌ سلوکی، اشکانی، آمیخته‌ای از فرهنگ یونان، آسیای مرکزی، هند، فلات مرکزی ایران و میان‌رودان است. این یافته‌ها شامل جام‌های سفالین، بشقاب، کوزه و ریتون‌های منتهی به سر جانورانی چون اسب، قوچ، گاو و نیم‌تنه‌ انسان می‌شود. سورنای متعلق به دوران هخامنشی از شاخص‌ترین آثار باغ موزه‌ هرندی است.

غرفه شماره چهار

آثار موجود در این غرفه اغلب شامل سفال‌های مختلف منقوش و نیز حیوانات کوچک مفرغی زیبای یافته شده در کاوش‌های جیرفت است. از سایر آثار مهم این بخش می‌توان از ظروف مفرغی کشف‌شده در بزنجان بافت نام برد.

غرفه اسلامی

سفال‌های لعاب‌دار و اشیای فلزی و شیشه‌‌ای نظیر انواع ظروف و پیه‌سوز و عطردان و نیز کتیبه‌های سنگی مربوط به قرون مختلف اسلامی زینت‌بخش این غرفه هستند.

موزه باستان‌شناسی کرمان مدتی میزبان سرستونی از تخت جمشید نیز بوده است. این سرستون، طی یک درگیری مسلحانه، از قاچاقچیان مواد مخدر گرفته و به باغ موزه هرندی کرمان منتقل شده بود؛ اما در سال ۱۳۸۵ به تخت جمشید بازگردانده شد.

موزه سازهای سنتی

موزه سازهای سنتی دارای ۳۲ عدد ویترین است که از بیش از ۲۵۰ ساز سنتی بی‌نظیر محافظت می‌کنند. پنج عدد از سازهای این موزه را استاد حسین مسعود ساخته است. او همچنین تعدادی ساز شامل یک عدد عود، یک عدد سه‌تار (ساخته استاد نریمان)، یک عدد تنبک (مربوط به دوره‌ قاجار) و نیز دو عدد ساز (با قدمت ۵۰ سال پیش) به موزه‌ سازهای سنتی کرمان اهدا کرده است.

در این موزه سازهایی از قبیل قیچک، سنتور، قانون، رباب، تنبک، تار، دایره، کمانچه، دوتار خراسان، تنبور کرمانشاه، چنگ، کوزک بم، نی، بربط، کاسوره خوزستان و… وجود دارد که در معرض دید علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. موزه‌ سازهای سنتی کرمان دارای بخش اطلاع‌رسانی جهت ارائه خدمات صوتی و تصویری از طریق نرم‌افزار، سخت‌افزار، خدمات اینترنتی و ویدیویی است. همچنین در این موزه، مرکز مطالعه جهت بررسی و پژوهش را در زمینه‌ موسیقی سنتی ایران دایر کرده‌اند.

سیستم صوتی ویترین‌ها به بازدیدکننده امکان می‌دهد که ضمن بازدید از سازهای موجود، با نحوه‌ نواختن و نیز نوای ساز استادهای بزرگ موسیقی آشنا شوند. همه‌ساله طبق برنامه مشخص، مراسمی با عنوان «شبی با موسیقی سنتی ایران» در این موزه برپا می‌شود. در این مراسم استادها و پیشکسوتان موسیقی با سازهای قدیمی برنامه‌های جالبی را اجرا می‌کنند. در کنار ویترین‌ها و روی دیوار نقاشی‌های خطی زیبایی اجرا شده‌اند و تصاویر و اشعار دلنشینی در زمینه‌ موسیقی اصیل ایرانی به چشم می‌خورد. تصاویر هنرمندان بزرگ و پیشکسوتان موسیقی ایران نیز زینت‌بخش قسمت‌های دیگر موزه هستند. حدود ۳۰۰ عکس قدیمی از زمان قاجار با موضوع موسیقی در انبار موزه است و تعدادی از آن‌ها هم به نمایش درآمده‌اند.