به گزارش پایگاه خبری پایروس؛از میان آثار مرتبط با معماری قدیم شهر آنچه تمامی گردشگران را به سوی خویش می‌کشاند، خانه‌های تاریخی آن است، زیرا خانه‌ها جزئی از جریان زندگی روزمره تمام مردمان هستند و رؤیت خانه‌های قدیمی که نمادی از آرامش و مکانی برای زندگی هستند، می‌تواند برای همه جالب و جذاب باشد.
تاریخچه خانه تاریخی طباطبایی ها
خانه تاریخی طباطبایی ها به‌عنوان عروس خانه‌های تاریخی ایران از جمله بناها و خانه‌های تاریخی کاشان محسوب می‌شود. این خانه در دوره قاجار و توسط شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی»، از بازرگانان نطنزی ساکن کاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شد و به همین علت به خانه طباطبایی موسوم و مشهور است. معمار خانه طباطبایی ها استاد علی مریم کاشانی بود که آن را در طی ۱۰ سال بنا کرد. خانه بروجردی‌ها و تیمچه امین الدوله نیز از کارهای این استاد مسحوب می‌شوند.
گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی توسط شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی انجام شده است. از آنجایی که صاحب این خانه در کار تجارت فرش بود، نقوش گچ‌بری‌ها در نهایت شکوه و زیبایی از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفته شده‌اند.
خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری شد و در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این خانه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اکنون زیر نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می‌شود و همه‌روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران‌زمین است.
معماری خانه تاریخی طباطبایی ها
خانه طباطبایی ها مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزیینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه باشکوه پا می‌گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورت‌تان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله‌ای که پایین بروید، به حیاط زیبا و وسیع خانه می‌رسید. حیاطی که زیبایی خیره‌کننده‌اش لحظه‌ای شما را بر جای خود میخ‌کوب می‌کند. حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می‌کنند. در دو سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت‌ضلعی پر از گل‌های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می‌کند.
در ساخت خانه‌های قدیم کاشان در عین حال که به اقلیم و وضع آب‌وهوایی به‌صورت اصولی و علمی توجه شده است، به‌لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار هستند. به این معنی که فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه‌های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی‌شود. در واقع علاوه بر اینکه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب کامل برخورداراند، هریک از بخش‌های درون خانه نیز نسبت به یکدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می‌برند.
معماری خانه طباطبایی‌ها معماری گودال باغچه و متقارن محسوب می‌شود. معماری گودال باغچه یعنی باغچه خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آب‌رسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی به‌صورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می‌شود.
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک کردن و تعدیل دما، می‌توان به دسترسی آسان‌تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره کرد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها با این که حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار کارآمد بهره جسته است. بدین معنی که در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل‌انگیز، رفاه و آسایش ساکنان را تأمین کرده و کاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.
این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملکرد بادگیرها به صورتی است که هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک کن صیقل داده شده با «ساروج» که حدود هشت تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنک کردن هوا، آن را به زیرزمین مسکونی هدایت کند. هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک کن، سنگین‌تر می‌شود و به‌آرامی فرو می‌ریزد. سپس جریان خنک هوا از دهانه کانال که شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و موجب طراوت، تازگی و خنکی آن می‌شود.
از دیگر شاهکارهای معماری خانه طباطبایی ها این است که چون در شب‌های تابستان یا در زمستان دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک کن می‌شود، جریان هوا قطع شده و این سامانه از کار باز می‌ایستد. در فصل تابستان نیز تا زمانی که دمای هوای معلق در تونل خنک کن به درجه پایین‌تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی‌گیرد. از قدرت این سیستم همین بس که در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان که محل سکونت بوده چه آنگاه که متروکه و مخروبه شده و چه اکنون که مورد بازدید علاقه‌مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به کار خود ادامه می‌دهد.
بخش های مختلف خانه تاریخی طباطبایی ها
خانه طباطبایی های کاشان ۴,۷۰۰ متر مربع مساحت دارد و از سه بخش اندرونی، بیرونی و بخش مخصوص خدمه تشکیل شده است. این خانه ۴۰ اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب (زیرزمین)، سه بادگیر و دو رشته قنات دارد. حیاط مرکزی خانه به بخش بیرونی، دو حیاط دیگر به اندرونی و یک حیاط به خدمه تعلق داشته‌اند. این خانه پنج درب ورودی دارد که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می‌شود. علت پیچ‌وخم‌ها بودن راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.
قسمت اندرونی خانه طباطبایی ها محل زندگی خانواده طباطبایی بود. اتاق پنج‌دری ساده در مرکز، دو حیاط در دو طرف آن و سرداب‌هایی که بادگیرها هوا را در آن‌ها جریان می‌دهند، بخش‌های مختلف اندرونی هستند. حیاط ضلع شمال غربی بزرگ‌تر و تعداد اتاق‌های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است.
در زیر قسمت اندرونی سرداب بزرگی قرار دارد که به‌دلیل وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. در مرکز این سرداب در گذشته حوضی وجود داشته است. این سرداب با سطح کوچه حدود هشت تا ۱۰ متر اختلاف ارتفاع دارد. همین امر باعث تفاوت دما بین زیرزمین و بیرون می‌شود و در فصل تابستان دمایی در حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه دارد.
تالاری بزرگ (اتاق شاه‌نشین) در مرکز با نورگیرها، پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می‌شوند، بخش اندرونی خانه طباطبایی ها را تشکیل می‌دهند. شاه‌نشین این مجموعه مزین به نقاشی، آینه‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا و پنجره‌های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به آن جلوه چشم‌نوازی بخشیده‌اند. در جلوی اتاق شاه‌نشین، ایوانی با آینه‌کاری و گچ‌بری‌های جالب قرار دارد. در دو طرف تالار بزرگ، دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه بنا شده‌اند که دارای تابلو‌های بدیع نقاشی هستند و از آثار هنری نفیس به شمار می‌روند.
در ساخت خانه طباطبایی‌ها هنرمندانی چون نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» ملقب به «صنیع الملک» حضور داشته‌اند. گفته می‌شود وی از دوستان مالک خانه بوده و در اجرای گچ‌بری‌ها و ترسیم نقاشی‌های نظارت داشته است.
حیاط خدمه خانه طباطبایی‌ها شامل اتاق‌های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی است که تعدادی از اتاق‌های خدمه از بین رفته‌اند. آب مورد نیاز این خانه از دو رشته قنات دولت‌آبادی و نصرآبادی تأمین می‌شد.
