معرفی بازار ارومیه

بازار ارومیه همانند دیگر بازارهای سنتی ایران در بافت قدیمی شهر قرار دارد. این بازار که بر اساس نیازهای اجتماعی و اقتصادی مردم ارومیه در عصر خود شکل گرفت، دارای معماری خاصی است که با اندک تفاوت‌هایی تقریبا در تمامی بازارهای سنتی ایران وجود دارد. بازار ارومیه که آن را حاصل ذوق هنری و معماری ایرانی-آذری دانسته‌اند، یکی از شناخته‌‌شده‌ترین جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی محسوب می‌‌شود و همواره یکی از مقاصد گردشگران داخلی و خارجی بوده است.

این اثر در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۶۲ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۶۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاریخچه بازار ارومیه

بازار ارومیه که یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ارومیه محسوب می‌شود، در دوره صفویه ساخته شد. این بازار که در مرکز شهر و کنار مسجد جامع ارومیه قرار دارد، هنگام ساخت به بزرگی امروز نبود. در دوران زندیه و قاجاریه بر وسعت و بخش‌های بازار افزوده شد.

در زمان شکل‌گیری بازار ارومیه، روستاهای اطراف شهر برای عرضه و تقاضای محصولات مورد نظر خود به این مکان مراجعه می‌کردند. وجود مسجد و حمام در کنار بازار تاریخی ارومیه نشان‌دهنده پویایی این بخش از شهر در زمینه فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر کارکردهای بازارهای سنتی ایران در عصر خود بوده است. عمده واردات در زمان‌های گذشته نفت بود که با شتر از قفقاز به بازار تجاری خوی و از آنجا به بازار ارومیه و تبریز انتقال داده می‌شد.

بخش‌های مختلف بازار ارومیه

بازار ارومیه در حدود ۶۰ هزار متر مربع مساحت دارد که بافت قدیمی آن امروزه تحت مراقبت و بهسازی است. این بازار بالغ بر ۱۰۰۰ مغازه با کارکردهای مختلف و متنوع، هفت تیمچه و سرای نسبتا بزرگ، پنج حمام قدیمی و یک باب مسجد معروف به مسجد جامع را در خود جای داده است.

امروزه با عبور از در اصلی بازار، ابتدا مغازه‌های لبنیات‌فروشی به چشم می‌خورند و بعد می‌توان وارد راسته زرگرها شد. با گذشتن از این راسته، فرش‌های ابریشمی اصیل در بازار شهر توجه‌ها را به خود جلب می‌کنند. در طول مسیر این زیبایی معماری بازار ارومیه است که چشم‌ها را به‌سمت خود سوق می‌دهد.

حمام قراچه که نادرشاه افشار در آن استحمام کرده و طی ماجرایی دستور نابینایی دو چشم یکی از افرادش را داده است، در کنار حمام‌های تجلی و قائم، از دیگر بخش‌های این بازار تاریخی هستند که در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شده‌اند. سرای شجاع‌الدوله و سرای حاج ابراهیم که در کنار کاروان‌سرا و در شمال مسجد جامع قرار دارند، از دیگر بخش‌های جذاب این بازار سنتی به حساب می‌آیند.

راسته‌های بازار

از جمله کارکرد مغازه‌های این بازار می‌توان به مسگری، زرگری، چاقوسازی، فرش‌فروشی، بلور‌فروشی، کفاشی، عطاری، بزازی و… اشاره کرد که از راسته‌های پررونق مجموعه تاریخی بازار ارومیه هستند. همچنین در این بازار محصولات و کالاهایی نظیر لبنیات محلی، طلا و جواهر، پارچه و پوشاک، ظروف مختلف، کیف و کفش چرم و… نیز به فروش می‌رسد.

راسته مسگرها

هر زمان به بازار ارومیه رفتید، حتما از راسته مسگرها دیدن کنید. این بخش از شلوغ‌ترین راسته‌های بازار و یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های آن به شمار می‌آید. در این راسته ظرف‌های خوش‌رنگ مسی در اندازه‌های مختلف دیده می‌شود که توسط مسگرهای ماهر ساخته شده‌اند.

راسته لبنیات‌فروشی

یک راسته خوشمزه و پرطرفدار در بازار تاریخی ارومیه وجود دارد که طرفداران محصولات لبنی با ورود به آن با طیف وسیعی از مغازه‌های فروش لبنیات روبه‌رو می‌شوند. محصولات لبنی این بازار بیشتر به روش سنتی ارومیه تهیه می‌شوند.

راسته عطاران

کوه‌های رنگی با عطروبوی دوست‌داشتنی در راسته عطاران یکی از زیباترین بخش‌های بازار را تشکیل می‌دهند. این ادویه‌ها برای مصارف خوراکی، درمانی، آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند. همچنین انواعی از صابون و شامپوهای گیاهی در این محل به فروش می‌رسد.

راسته کفش‌فروشی

غیرممکن است کسی با کفش سروکار نداشته باشد. پس اگر به‌دنبال جایی هستید که تنوع کفش بالایی داشته باشد، راسته کفاشان بازار ارومیه گزینه خوبی است. در این مغازه‌ها برای همه رده سنی کفش وجود دارد.

راسته بلورفروشی

اهالی ارومیه‌ برای خرید بلوریجات همیشه یک مقصد اصلی دارند و آن راسته بلورفروشی بازار تاریخی ارومیه است. بلورهای باکیفیت و زیبایی در مغازه‌های این راسته وجود دارند که با دستان بااستعداد بلورسازان ارومیه‌ای ساخته شده‌اند.

راسته پارچه‌فروشان

در یکی از راسته‌های بازار انواع پارچه‌های رنگین مناسب با هر سلیقه‌ای با جنس‌های متنوع وجود دارد. اگر به فکر تهیه سوغاتی برای نزدیکان هستید، می‌توانید پارچه بخرید.

راسته چاقوفروشان

هر چاقویی که فکر می‌کنید در راسته چاقوفروشان پیدا می‌شود. کسبه‌های این راسته انواع چاقو و ساطور با کاربردهای متفاوت را برای فروش دارند.

راسته زرگرها

یکی از محبوب‌ترین زیورآلات بانوان ایرانی، طلا است. طلاهای این بازار بیشتر به سلیقه مردم ارومیه ساخته شده‌اند و ظاهر چشمگیر و درشت آن‌ها از چشم هیچ‌کس دور نمی‌ماند.

راسته فرش‌فروشان

فرش‌های خوش نقش‌ونگار و سنتی راسته فرش‌فروشان، حس‌وحال بی‌نظیری به محیط بازار داده‌ است. اگر اهل فرش‌های دست‌بافت هستید، فرش‌های زیبایی در این راسته به فروش می‌رسد.

معماری بازار ارومیه

از ویژگی‌های مهم مجموعه تاریخی بازار ارومیه می‌توان به‌سادگی آن اشاره کرد. با وجود تفاوت‌هایی که از لحاظ شکل در طاق‌ها، چشمه و گنبدهای بازار مشاهده می‌شود، هیچ‌گونه تنوعی از حیث تکنیک هنری مثل کاشی‌کاری، سنگ‌کاری و درهای قدیمی پرکار چوبی در بازار دیده نمی‌شود. پلان بازار به‌شکل مستطیلی است و مصالح راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب شده‌اند که اکثر آن‌ها فاقد اندود ساده گچ هستند.

سبک معماری این بازار، ایرانی-اسلامی است که ضمن تلفیق با ریزه‌کاری و سلیقه آذری، فرهنگ اصیل مردم شهر را نمایش می‌دهد. در معماری بازار نمونه‌هایی از سبک‌های معماری دوران افشاریه، زندیه و قاجار نیز به چشم می‌خورد.

مجاورت بازار ارومیه با مسجد شهر بر زیبایی معماری بازار و اهمیت آن تاثیر گذاشته است. سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از سمت مسجد اعظم، از زیباترین ویژگی‌های قدیمی شهر محسوب می‌شود.

مرمت بازار ارومیه

امروزه بخش‌هایی از بازار ارومیه نوسازی شده‌اند. از آنجا که این نوسازی به روش‌های استاندارد انجام نشده است، به‌وضوح می‌توان شاهد ناهماهنگی بخش‌های نوسازی با بافت قدیمی بود. به این صورت چشم‌انداز چندین راسته، سرا و تیمچه دچار تغییرات و ناهماهنگی شده و سراهای آن از بین رفته‌اند. با این وجود، به‌علت حجم و گستردگی زیاد مجموعه، دیگر واحدهای آن شکل و بافت خود را حفظ کرده‌اند و بازار در ردیف مکان‌های تاریخی و معماری پرارزش کشور به شمار می‌رود.