به گزارش پایروس با عضویت ایران در بلوک اقتصادهای نوظهور جهانی موسوم به بریکس (متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و برزیل) ایران توانایی بیشتری در تحقق اهداف خود در صحنه بین‌الملل در زمینه دلارزدایی خواهد داشت و به بیان دیگر می‌توان گفت که رویکرد غرب در قبال پرونده هسته‌ای ایران و تحریم‌های یکجانبه آن، ایرانیان را از غرب دور و به سمت «شرق» سوق داده است.
ایده ایجاد گروه بریکس با نزدیکی ۴ قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، چین و هند در دوران اوج یکجانبه‌گرایی آمریکا در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی شکل گرفت. سابقه شکل‌گیری این گروه به حضور ۴ عضو موسس، به سال ۲۰۰۱ باز می‌گردد و نهایتاً «گروه بریک» در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ رسماً تاسیس شد. آفریقای جنوبی نیز در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ به این گروه اضافه شد و نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت و ایران در جمعه گذشته به همراه عربستان سعودی به عضویت رسمی بریکس درآمد. در حال حاضر گروه بریکس بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان، ۳۰ درصد از کل مساحت جهان، ۱۸ درصد از تجارت جهانی و ۲۵ درصد از سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده توسط اقتصاد جهانی را شامل می‌شود. بریکس با این ظرفیت قادر است فرصت‌های خوبی برای همکاری اعضا فراهم کند و ایران بهترین ظرفیت‌ها را برای مشارکت در خلق این فرصت‌ها و بهره‌برداری از آنها دارد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی، تجارت غیرنفتی ایران و اعضای ائتلاف بریکس در سال مالی گذشته به ۳۸.۴۳ میلیارد دلار رسید که نشان دهنده افزایش ۱۴ درصدی نسبت به سال مالی قبل است.
اخیرا رئیس جمهوری برزیل در حساب کاربری خود در رسانه اجتماعی ایکس اعلام کرده که ایران در سال‌های آینده باید یک شریک تجاری مهم برای برزیل باشد
اخیرا نیز رئیس جمهوری برزیل در حساب کاربری خود در رسانه اجتماعی ایکس با اشاره به دیدار با ابراهیم رئیسی همتای ایرانی خود در حاشیه پانزدهمین اجلاس سران بریکس که در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی برگزار شد، اعلام کرده که ایران در سال‌های آینده باید یک شریک تجاری مهم برای برزیل باشد. لولا داسیلوا در حساب کاربری خود در رسانه اجتماعی ایکس، افزود: برای اولین بار با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران، یکی از کشورهایی که از سال ۲۰۲۴ به بریکس ملحق خواهد شد، ملاقات کردم. ایران در سال ۲۰۲۲ با واردات کالا از برزیل به ارزش ۴.۳ میلیارد دلار بزرگترین وارد کننده از این کشور در خاورمیانه بوده است.
دلارزدایی وجه اشتراک برجسته ایران و برزیل در تجارت خارجی
بریکس تلاش کرده است تا از پتانسیل خود برای ارائه جایگزینی برای سیستم‌های مالی و سیاسی سنتی استفاده کند. از جمله دستاوردهای قابل توجه آن، تأسیس بانک توسعه جدید یا بانک بریکس، یک بانک توسعه چندجانبه با ۵۰ میلیارد دلار (۴۵.۶ میلیارد یورو) سرمایه پذیرفته شده برای تامین مالی پروژه‌های زیرساختی در کشورهای در حال توسعه است. این بانک که شامل اعضای بریکس و همچنین بنگلادش، مصر و امارات متحده عربی است، از زمان تاسیس خود در سال ۲۰۱۵ تاکنون بیش از ۳۰ میلیارد دلار وام تصویب کرده است.
لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری برزیل، یکی از سرسخت‌ترین حامیان راه‌اندازی ارزهای جایگزین دلار برای تسویه تجاری این کشور با سایر ملل است، تا جایی که روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی را نیز به دوری گزیدن از دلار آمریکا تحریک کرده است. به عنوان مثال در ۱۴ آوریل سال جاری، شی جین پینگ، رئیس جمهور جمهوری خلق چین و لولا داسیلوا، توافق کردند که تجارت با ارز محلی را تقویت کنند و همچنین در خرداد سال جاری رئیس جمهوری برزیل، در نشست سران کشورهای آمریکای جنوبی خواستار یک ارز منطقه‌ای برای تجارت در میان کشورهای آمریکای جنوبی شده است.
وی بر اهمیت ایجاد یک ارز واحد در میان کشورهای منطقه آمریکای جنوبی تأکید کرد و خواستار احیای اتحادیه کشورهای آمریکای جنوبی موسوم به UNASUR شد. برزیل در بازه زمانی ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ به دلیل سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه آمریکا به بدهکارترین کشور دنیا تبدیل شد، اما امروزه جز ۱۰ اقتصاد اول جهان است با اقتصادی بدون دلار.
تمایل برزیل به عنوان عضوی مهم در بریکس و مرکوسور برای دلارزدایی و استفاده از ارزهای جایگزین در تجارت خارجی برای ایران که در پرداخت‌های مالی خود با محدودیت‌های شدید به واسطه تحریم‌های آمریکا مواجه است، رویکردی بسیار جذاب است
تمایل برزیل به عنوان عضوی مهم در بریکس و مرکوسور برای دلارزدایی و استفاده از ارزهای جایگزین در تجارت خارجی برای ایران که در پرداخت‌های مالی خود با محدودیت‌های شدید به واسطه تحریم‌های آمریکا مواجه است، رویکردی بسیار جذاب است.
برزیل به عنوان یکی از موتورهای پیشران بلوک اقتصادی بریکس بزرگترین کشور عضو مرکوسور بلوک اقتصادهای آمریکای جنوبی (مرکوسور)، متشکل از آرژانتین، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه ) است و بدیهی است که با عضویت ایران در بریکس روابط اقتصادی میان تهران و برزیلیا جانی دوباره می‌گیرد و ایران از طریق این کشور آمریکای لاتین قادر است به بازار کشورهای مرکوسور نیز دست یابد.
ایران با داشتن منابع عظیم نفت و گاز خود قادر است وزن بریکس در بازار انرژی افزایش دهد. یکی دیگر از مزایای عضویت ایران در این گروه، تقویت جایگاه این گروه در بخش ترانزیت جهانی است که تهران به دلیل حلقه واسط شرق – غرب و شمال-جنوب و نیز اتصال دریای خزر و خلیج فارس به عنوان دو قطب تولید نفت و گاز جهان، شرایط ویژه ای برای این گروه ایجاد می‌کند
افزون بر این، ایران با داشتن منابع عظیم نفت و گاز خود قادر است وزن بریکس در بازار انرژی افزایش دهد. یکی دیگر از مزایای عضویت ایران در این گروه، تقویت جایگاه این گروه در بخش ترانزیت جهانی است که تهران به دلیل حلقه واسط شرق – غرب و شمال-جنوب و نیز اتصال دریای خزر و خلیج فارس به عنوان دو قطب تولید نفت و گاز جهان، شرایط ویژه ای برای این گروه ایجاد می‌کند.
از نقطه نظر مدیریت زنجیره‌های تأمین جهانی و منطقه‌ای و نقش مهم و کلیدی حمل‌ونقل و لجستیک در این زنجیره‌ها، جمهوری اسلامی ایران به مثابه فرصتی برای تسریع در توسعه زنجیره‌های تأمین گروه بریکس و دوستان آن و به ویژه به سمت بازارهای نوظهور است که علت آن دسترسی کشور به آب‌های آزاد و اقیانوسی در جنوب و دریای خزر در شمال کشور و نیز امکان دسترسی به کشورهای حوزه قفقاز، آسیای میانه، پاکستان، افغانستان، عراق، ترکیه و فراتر از آنها است.
جمهوری اسلامی ایران با توجه به قرارگیری در تبادلات شرقی-غربی و شمالی-جنوبی با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی کشور و دارا بودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیکی در تمام شقوق حمل ونقل و عضویت در کریدورهای ترانزیتی در حال توسعه و پروژه های در دست تکمیل و توسعه در این حوزه، اقدامات تحولی در زمینه هوشمندسازی و مدرنیزه کردن فرآیندها و مدیریت حمل ونقل، برنامه نوسازی و توسعه ناوگان حمل ونقل و نیز امکانات ایجاد ارزش افزوده در مبادلات جهانی و منطقه ای با توجه به دارا بودن منابع عظیم انرژی و مواد اولیه و صنایع و معادن پایه و نیروی کار ماهر و ثروت آفرین جهت فرآوری انواع محصولات و محموله‌های خام و نیمه آماده، همچنین از طرفی، جایگاه مهم و تجربیات ارزشمند کشورهای عضو بریکس در این زنجیره های تأمین در مقیاس های منطقه‌ای و جهانی، چشم‌اندازی واقع بینانه و قابل تحقق در خصوص تحول در زنجیره‌های تأمین در این ائتلاف ترسیم می‌کند.
در این راستا، ایران پتانسیل‌های زیادی برای ارائه به عنوان عضو جدید در بریکس دارد. ایران علاوه بر نفوذ عمده ژئوپلیتیکی خود، علیرغم تحریم‌های شدید و ظالمانه که غرب بر آن تحمیل کرده، دارای اقتصاد رو به رشد و در حال گسترش است.
در واقع این روند نشان می‌دهد که تهران چقدر مصمم است که در آینده به یکی از اقتصادهای پیشرو تبدیل شود. ایران همانند آفریقای جنوبی و برزیل به توانایی هسته‌ای دست یافته است، اما هم‌چنان یکی از اعضای سرنوشت ساز NPT است و در هر موقعیتی استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از جمله سلاح‌های هسته‌ای را نفی می‌کند.
تحریم‌های غرب علیه ایران، روسیه و چین طی سال‌های اخیر سبب نزدیکی روابط مالی و بانکی این کشورها به یکدیگر طی سال‌های اخیر شده است که شتاب در روند دلارزدایی و استفاده از ارزهای ملی را در پی داشت تا جایی که ایران و روسیه موفق به اتصال به شبکه بین بانکی یکدیگر شدند تا به نوعی تحریم‌های سوئیف را دور بزنند.
نگاهی به روابط تجاری ایران و برزیل
در حال حاضر با توجه به تجارت بدون دلار میان دو کشور میزان مبادلات اقتصادی میان ایران و برزیل رو به فزونی است و در سال گذشته رقم آن بالغ بر شش و نیم میلیارد دلار بوده است که عمدتا شامل محصولات پتروشیمی، کودهای شیمیایی، محصولات کشاورزی و نهاده‌های دامی است. به گفته فخرالدین عامریان رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و برزیل حجم تجارت دو کشور در سال جاری به ۱۳ تا ۱۴ میلیارد دلار خواهد رسید.
تراز تجاری ایران و برزیل عمدتا به نفع این کشور آمریکای لاتین است که یکی از مهم‌ترین علل آن موانع کشتیرانی و فقدان کشتی کانتینر دار برای حمل محصولات ایرانی به برزیل است و برای این کار عمدتا از ظرفیت کشورهای ثالث همچون امارات و ترکیه استفاده می‌شود و کالاهای ایرانی به شکل کراس استاف به کانتینرهای کشورهای مذکور منتقل و سپس به برزیل ارسال می‌شود
البته تراز تجاری ایران و برزیل عمدتا به نفع این کشور آمریکای لاتین است که یکی از مهم‌ترین علل آن موانع کشتیرانی و فقدان کشتی کانتینر دار برای حمل محصولات ایرانی به برزیل است و برای این کار عمدتا از ظرفیت کشورهای ثالث همچون امارات و ترکیه استفاده می‌شود و در این روش کالاهای ایرانی به شکل کراس استاف به کانتینرهای کشورهای مذکور منتقل و سپس به برزیل ارسال می‌شود که درنهایت سبب افزایش هزینه حمل‌ونقل و جابه‌جایی می‌شود. اما در طی سال‌های اخیر کالاهای دانش بنیان و با ارزش افزوده بالاتر همچون داروها و محصولات پزشکی و مانیتورهای پزشکی نیز جزو اقلام صادراتی ایران به برزیل بوده است.
مهم ترین اقلام صادراتی برزیل به ایران شامل گوشت منجمد گاو، روغن سویا و صمغ، ذرت دامی، مرغ منجمد، شکر تصفیه نشده ، انواع خمیر چوب قهوه فوری و جو، لوازم و اتصالات لوله کشی است و در مقابل انواع اوره، کائوچو بوتادین برای ساخت تایر، اسلاک واکس،پسته، انگور، مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به برزیل را تشکیل داده اند.
از مجموع ۵۳.۱۶ میلیارد دلار صادرات ایران در سال ۱۴۰۱، برزیل تنها ۰.۱۳ درصد را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه چهل‌ویکم در میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع ۵۹.۶۵ میلیارد دلار واردات ایران با اختصاص ۰.۶۶ درصد به خود، در جایگاه ۱۶ قرار گرفته است.
اما باید در نظر داشت که ایران و برزیل فاقد هرگونه موافقت‌نامه اقتصادی هستند و تنها سند رسمی در خصوص همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور «بیانیه مشترک همکاری‌های اقتصادی و کشاورزی ایران و برزیل» است که در سال ۱۳۹۳ در جریان دیدار وزیر کشاورزی ایران و وزیر کشاورزی، دام و تامین غذای برزیل به امضا رسید و بر توسعه همکاری‌های کشاورزی و همکاری‌های اقتصادی در زمینه مبادلات تجاری، ارز، کالا و نفت تأکید دارد.
عدم موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی میان ایران و برزیل، عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، تحریم‌های بانکی و کشتیرانی، فاصله جغرافیایی دو کشور و ناآشنایی تجار برزیلی با تنوع محصولات صادراتی ایران مهم‌ترین موانع در مسیر توسعه تجارت میان دو کشور هستند
عدم موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی میان دو کشور، عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، تحریم‌های بانکی و کشتیرانی، فاصله جغرافیایی دو کشور و ناآشنایی تجار برزیلی با تنوع محصولات صادراتی ایران مهم‌ترین موانع در مسیر توسعه تجارت میان دو کشور هستند. بر این اساس توسعه تجارت میان ایران و برزیل، پیش از هر چیز نیازمند ارائه تعریفی از این کشور در کلیت اقتصاد و تجارت خارجی ایران و تلاش برای فراهم کردن بایسته‌های تجارت با برزیل همچون حمل‌ونقل، گمرک و توافق‌های تسهیل تجارت است.
نتیجه
علیرغم پتانسیل بالای برزیل در جذب محصولات ایرانی خصوصا در حوزه پتروشیمی، تجارت دوجانبه فاقد چشم‌انداز از پیش طراحی شده و نقشه راه مدون است و فهرست اقلام وارداتی از برزیل خصوصا در زمینه گوشت قرمز، نهاده‌های دامی و محصولات کشاورزی نشان دهنده اهمیت این کشور در تامین امنیت غذایی ایران است و لذا فقدان توافق تجاری میان تهران و برازیلیا حاکی از نگاه موقت تهران به تجارت با این کشور است.
در حالی که در دوره زمامداری داسیلوا و نزدیکی ایدئولوژی دولت حاکم چپ‌گرای وی به شاکله سیاسی حاکم در ایران، دوران طلایی برای تعمیق روابط تجاری دوجانبه با هدف برد مالی متقابل و خلاصی ایران از فشار تنگناها است. در همین راستا، تلاش برای افزایش سهم ایران از خوراک واحدهای پتروشیمی و صادرات محصولات پتروشیمی به برزیل همچون نفتا، پروپان، بوتان، کودهای نیتراته، متانول و اتیلن با توجه به منابع غنی نفت و گازی ایران پیشنهاد می‌شود. انعقاد موافقت نامه رسمی در خصوص ایجاد خط کشتیرانی مستقیم میان دو کشور با قابلیت حمل کانتینری و امضای توافق تجارت آزاد نیز راهکارهایی جدی برای توسعه تجارت ایران با برزیل است.
در نهایت با توجه به موقعیت ویژه ژئوپلیتیکی ایران، تمرکز بر تدوین نقشه راه همکاری‌ها در توسعه حمل ونقل و لجستیک در دریای خزر در مسیرهای شرقی-غربی و شمالی-جنوبی با تأکید بر مشارکت در سرمایه گذاری زیرساخت‌های بنادر شمالی ایران و پسکرانه آن، همکاری در تأمین و توسعه ناوگان کشتیرانی در دریای خزر و جذاب سازی تعرفه های حمل دریایی و ترکیبی از قلمروی ایران و دریای خزر و فراتر از آن و تأسیس شرکت‌های مشترک حمل ونقل و لجستیکی با تأکید بر شرکت های فناورانه و دانش بنیان در ایران می‌تواند تاثیر بسزایی در افزایش حجم تجارت و ترانزیت ایران با اعضای بریکس خصوصا برزیل داشته باشد.
