به گزارش پایروس، خبرگزاری رویترز به نقل از ۴ منبع اروپایی مدعی شد دیپلمات‌های اروپایی به ایران گفته‌اند که قصد دارند تحریم‌های موشکی اتحادیه اروپا را که در ماه اکتبر طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ منقضی می‌شود را حفط کنند.
طبق ادعای رویترز بر اساس گفته‌های این منابع ۳ دلیل برای حفظ تحریم‌ها ذکر شده است: استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی علیه اوکراین، احتمال انتقال موشک‌های بالستیک ایران به روسیه و محروم کردن ایران از مزایای توافق هسته‌ای با توجه به اینکه تهران این توافق را نقض کرده است.این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که تاکنون هیچ مدارکی در خصوص ارسال سلاح به روسیه توسط غربی‌ها ارائه نشده و توافق برجام را دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا نقض کرده است.
خبرگزاری رویترز در این گزارش به نقل از سه منبع آگاه تصریح کرده هدف کشورهای اروپایی از اعمال این تحریم‌ها امتناع از کلید زدن ساز و کار موسوم به مکانیسم ماشه است. دیپلمات‌های غربی مدعی شده‌اند قصد دارند فعالسازی این مکانیسم را -طبق نامه وزیران خارجه سه کشور اروپایی به ایران- برای حالتی که ایران به سمت «غنی‌سازی تسلیحاتی» حرکت کند حفظ کنند.
یک مقام ایرانی در واکنش به این گزارش به خبرگزاری رویترز این اقدام احتمالی از سوی اروپا را نشانه غیرقابل اعتماد بودن کشورهای غربی دانسته و تصریح کرده که تحریم‌ها مانع پیشرفت برنامه‌های موشکی و هسته‌ای۲ ایران نخواهد شد.
پیشتر ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود در خصوص ادعاهای غربی‌ها مبنی بر ارسال سلاح و پهپاد به روسیه گفته بود: اینگونه اقدامات را همواره رد کرده و نمی‌پذیریم. روابط ایران با روسیه در حوزه دفاعی و نظامی رابطه مبتنی بر منافع و مصالح دوجانبه و در چارچوب نرم‌ها و معیارهای پذیرفته شده بین‌المللی است و علیه هیچ طرفی نبوده و نیست. همکاری‌های دفاعی و نظامی ایران و روسیه سابقه‌اش به قبل از جنگ اوکراین برمی‌گردد. هرگونه ارتباط دادن آن به جنگ اوکراین یک اقدام سیاسی است و از سوی ما هیچ اعتبار و ارزشی ندارد. ایران بارها اعلام کرده که هیچگونه تسلیحات و تجهیزاتی را به هیچ یک از طرفین نداده است.
وی همچنین گفت: در مذاکرات انجام شده با طرف اوکراینی، طرف اوکراینی هیچ سندی ارائه نداد و خواستار تداوم مذاکرات شدیم که طرف اوکراینی تاکنون هیچ پاسخی نداده است. به هیچ وجه جنگ اوکراین را تایید نمی‌کنیم خسارت بشری حاصل از این جنگ برای ما تاسف بار است. آنهایی که با گسیل تجهیزات و تسلیحات سنگین برای یک طرف جنگ اقدام می‌کنند، خود مانعی بر سر راه راه‌حل سیاسی هستند.
اروپا؛ شاکی یا متهم؟
با نزدیک شدن به ماه اکتبر در سال ۲۰۲۳ میلادی و لزوم اجرای برخی از بندهای مربوط به «غروب» در توافق هسته‌ای ایران و کشورهای ۵+۱ – که منجر به رفع برخی تحریم‌های بانکی و نفتی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌شود – برخی از کشورهای اروپایی عضو برجام، دست به تحرکاتی علیه این مساله زده‌اند.
نگاهی به روند اجرای برجام از زمان امضای این توافق تا خروج آمریکا از آن و تلاش ایران برای ادامه‌ی اجرا شدن آن، نشان می‌دهد که طرف اروپایی با وجود تمام تلاش‌های ایران برای زنده نگه داشتن برجام، هیچوقت دست به یک اقدام اجرایی و عملیاتی واقعی برای جبران بدعهدی طرف آمریکایی نزده و به جز برخی اقدامات نمادین و شعاری، هیچ وقت نتوانسته تعهدات خود به عنوان یکی از طرف‌های برجام را اجرایی کند.
سامانه‌ی «اینستکس» که قرار بود راهی برای دور زدن اقدامات تحریمی یکجانبه آمریکا علیه ایران و اجرای تعهدات اقتصادی اروپا ذیل برجام باشد، در عمل تبدیل به یک تابلوی بی‌هویت و غیرفعال شد که حتی کارکردی برای انتقال دارو و کمک‌های بشردوستانه هم نداشت و نهایتا توسط خود اروپایی‌ها تعطیل شد. در واقع برجام ثابت کرد که اروپا نمی‌تواند هویت مستقلی از آمریکا داشته باشد به‌ویژه در نظم کنونی که وجود دارد.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه یا همان اسنپ‌بک، بخشی از سازوکار حل و فصل اختلافات در برجام یا به‌عبارت دیگر ساز و کار بازگشت تحریم‌های شورای امنیت ذیل قطعنامه‌های پیش از ۲۲۳۱ است. این مکانیزم از ابتدا مورد انتقاد جدی بود چرا که می‌توانست هر اتهام بی اساسی به فعالیت هسته ای ایران را به عنوان اهرمی برای بازگشت بدون رای گیری قطعنامه های شورای امنیت علیه کشورمان به کار بگیرد. سازوکار اسنپ‌بک خود به تنهایی نشان از ضعف و ناکارآمدی توافق برجام برای ایران داشت که در همان زمان با انتقادات زیادی در داخل کشور روبرو شد.
«ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آنها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرف‌های برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. این دو بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند.
طبق این دو بند، در صورتی که کشورهای اروپایی ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشورهای اروپایی) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.
شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت بایستی درباره بازگشت تحریم‌های ایران رأی‌گیری کند، اما کشورهای غربی در مذاکرات برجام ساختار این رأی‌گیری را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که امکان وتوی نظر کشورهای غربی درباره برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به کل از روسیه و چین سلب شده است.
سناریوهای پایان برجام
اکتبر امسال – یعنی حوالی مهرماه – شورای امنیت سازمان ملل باید تعهدات خود مبنی بر لغو کامل برخی از تحریم‌های نفتی و بانکی ایران را اجرایی کند و راهبردی که طرف اروپایی با همراهی و تاکید طرف آمریکایی برای جلوگیری از مساله انتخاب کرده، نهایتا منجر به استفاده از سازوکار مکانیسم ماشه برای پایان دادن به این توافق خواهد شد. در واقع و در صورت اجرایی شدن این فرایند، اروپا برای جلوگیری از اجرای برجام، به طور کامل آن را نابود می‌کند.
در چنین شرایطی، ایران که تاکنون خود را متعهد به برجام می‌دانسته و با وجود بدعهدی‌های مکرر طرف غربی، اقدام به خروج از این توافق نکرده، می‌تواند محدودیت‌های برجامی در حوزه غنی‌سازی را کنار گذاشته و بر طبق مفاد پادمان، اقدام به غنی‌سازی در سطوح بالاتر به منظور تامین نیازهای صلح‌آمیز خود کند. از آنجایی که چنین مساله‌ای قطعا مورد پسند طرف اروپایی نیست، به نظر می‌رسد که بروکسل در حال قربانی کردن منافع خود در برابر آمریکاست.
این ماجرا می‌تواند تمام اقداماتی را که در سال‌های اخیر برای مذاکره پیرامون احیای برجام صورت گرفته، از بین ببرد و تبدیل به همان کابوسی برای اروپا شود که «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چند ماه پیش از آن سخن گفت: «در صورتی که برجام احیا نشود، خطر یک بحران هسته‌ای خطرناک پیش رو خواهد بود.»
